Psychologia poznawcza, która rozgościła się w diagnostyce edukacyjnej, pogłębiła nasze rozumienie sytuacji dzieci i młodzieży w systemach edukacyjnych, jakie dla nich tworzymy. Szczególną uwagę zwrócono na uczniów niedających sobie rady z zadaniami, jakie im stawiamy.
Fragment artykułu z miesięcznika "Dyrektor Szkoły" 2019/2
W niniejszym artykule kontynuuję rozważania zapoczątkowane w styczniowym wydaniu „Dyrektora Szkoły”. W tekście Zmiana roli oceniania opisałem dwa modele, które zdominowały pedagogikę w ostatnich kilkudziesięciu latach: powtarzanie zachowań oraz wspomaganie rozwoju. Natomiast w niniejszym zajmę się uczniami, którzy najwięcej tracą na szkolnej mustrze, a wspomagania rozwoju potrzebują najbardziej.
Uczenie się wymaga stosownej gotowości umysłowej. Tej gotowości może zabraknąć. Bezradność intelektualna jest poczuciem niemożności zrozumienia wykonywanych zadań. Pojawia się u ucznia, gdy jego wysiłki, aby zapanować nad materiałem z jednego lub więcej przedmiotów, okazują się daremne. Jest zatem wyuczona, nabyta w serii osobistych porażek w zmaganiach z powinnościami.
Badania nad zjawiskiem wyuczonej bezradności zaczęto już w epoce wszechwładzy behawioryzmu, gdy prawa uczenia się wywodzono z obserwacji tresury zwierząt. Zauważono, że gdy zadania przekraczały możliwości intelektualne psów, te przestawały się starać i wpadały w odrętwienie lub reagowały agresją. Wkrótce znaleziono odpowiedniki tych stanów w zachowaniach ludzi.
Bezradność intelektualna może wystąpić w wielu sytuacjach życiowych, ale jest szczególnie nasilona w szkole, w której trzeba podążać za programem i nauczycielem (Sędek, 1995). Według psychologów to stan wyczerpania poznawczego. Bezradność intelektualna jest jaskrawa w przedmiotach ścisłych, w których wielu uczniów gubi się na kolejnym etapie wspinaczki na wyżyny intelektualne, lecz najbardziej depresyjna okazuje się w języku ojczystym, gdzie blokuje wyrażanie myśli po swojemu.
