Prawo autorskie w obliczu rozwoju sztucznej inteligencji.
Przemysław Piotr Juściński
Prawo autorskie w obliczu rozwoju sztucznej inteligencji
Rozwój sztucznej inteligencji (SI) w ciągu ostatnich lat doprowadził do powstania kilku przełomowych osiągnięć w dziedzinie sztuki. Dotychczas jedynie abstrakcyjne rozważania o tworzeniu przez autonomiczne roboty artystycznych obiektów nabierają wobec najnowszych rozwiązań technologicznych nowego znaczenia, w sposób nieunikniony zmuszając do poddania twórczości sztucznej inteligencji stosownej ocenie prawnej.
W niniejszym artykule rozważam, czy wytwory SI podlegają de lege lata ochronie w ramach reżimu prawa autorskiego, próbując zarazem ustalić ich ewentualnego twórcę w sensie prawnym. Szczególną uwagę zwracam w tym kontekście na źródła i teorie prawa autorskiego, stanowiące uzasadnienie dla przyznania ochrony autorowi i stworzonemu przez niego wytworowi, by zbadać, w jakim stopniu zbiegają się one z postulatami ochrony wytworów sztucznej inteligencji. Należy dojść do wniosku, że koncepcje naturalnoprawne nie znajdą zastosowania w przypadku wytworów SI – element nagrody za wysiłek twórcy włożony w stworzenie dzieła (teoria pracy) nie może odnosić się do „twórczości” robotów, dla których (przynajmniej na razie) wysiłek jest uczuciem zupełnie obcym, podobnie wymóg odciśnięcia w utworze piętna osobistego twórcy (teoria osobowości) nie zostanie spełniony w przypadku sztucznej inteligencji, która osobowością – przynajmniej na razie – nie dysponuje. Nie znajdzie również zastosowania koncepcja utylitarna, która ma zachęcać twórców do tworzenia, dlatego że SI zachęty takiej nie potrzebuje i nie odczuje, gdyż pozbawiona jest świadomości. Wreszcie, w świetle koncepcji romantycznego autorstwa za autora można uznać jedynie człowieka, ponieważ tylko on jest w stanie pozostawić w tworzonym przez siebie dziele ślad swojej osobowości. Choć ostatnia z wymienionych koncepcji nie przystaje do dzisiejszej rzeczywistości (wobec tendencji do rozciągania ochrony prawnoautorskiej na takie wytwory, jak programy komputerowe czy bazy danych), przeciwny jestem eliminowaniu z prawnoautorskich dyrektyw zarówno teorii pracy, ze względu na element nagrody dla twórcy, jak i teorii utylitarnej, stymulującej proces twórczy.
Sztuczna inteligencja nie może de lege lata być uznana za autora w rozumieniu prawa autorskiego. Po pierwsze – nie jest ona w stanie realizować podstawowych funkcji prawa autorskiego. Po drugie – co istotniejsze – robot pozbawiony jest podmiotowości prawnej, co czyni stanowisko o zasadności uznawania go za autora w rozumieniu prawa autorskiego niemożliwym do wybronienia. Nie powinno się również przyznawać praw autorskich do komputerowo wygenerowanego wytworu autorowi SI. Należy bowiem zauważyć, że wysiłek programisty ogranicza się w gruncie rzeczy do stworzenia samego programu komputerowego, natomiast jego wpływ na powstanie wykreowanego przez program obiektu jest już nikły lub wręcz zerowy. Z kolei pogląd, że to użytkownik może być uznany za twórcę dzieł generowanych komputerowo, jest trudny do obrony ze względu na brak interwencji tej osoby w procesie tworzenia, która by wystarczała do spełnienia wymogu wniesienia twórczego wkładu, jako że dzieła generowane przez SI powstają bez wpływu i niezależnie od działań człowieka.
Z tych wszystkich względów nieunikniona jest konstatacja, że prawo autorskie nie rozpoznaje obecnie sztucznej inteligencji (faktycznego twórcy) jako autora w sensie prawnym, za którego z kolei trudno uznać programistę lub użytkownika programu. Tym samym na gruncie obowiązujących przepisów prawa autorskie do tak powstałych obiektów nie będą przysługiwały nikomu, co również oznacza, że niemożliwe jest w tym wypadku uznanie wytworów SI za utwory – nie można bowiem mówić o powstaniu przedmiotu prawa autorskiego, gdy jednocześnie nie ma on swojego autora, rozpoznawanego przez to prawo.
Wśród postulatów de lege ferenda pojawiają się propozycje rozszerzenia kręgu podmiotów prawa autorskiego na autonomiczne roboty, co w sposób nieunikniony wiązałoby się z nadaniem sztucznej inteligencji podmiotowości prawnej. Sceptyczny jestem tym pomysłom. Przede wszystkim SI jest niezdolna do wykonywania i egzekwowania jakichkolwiek praw, w tym autorskich, nie spełnia ona ponadto istotnej roli prawa autorskiego, które powinno służyć przede wszystkim zaspokajaniu materialnych i duchowych potrzeb twórców.
Przeciwny również jestem propozycjom ochrony generowanych komputerowo wytworów na gruncie praw pokrewnych. Należy podkreślić, że tak programista, jak i podmiot inwestujący w rozwój SI nie mają już wpływu na dalszą jej działalność, dlatego też nie znajduje uzasadnienia przyznawanie im tak szerokiego spektrum uprawnień. Mogłoby to bowiem prowadzić do szeregu nadużyć, polegających na przywłaszczaniu sobie rezultatów programu, które powstały całkowicie niezależnie od jakiegokolwiek człowieka, a to z kolei groziłoby blokadą procesu twórczego i zniechęcaniem potencjalnych twórców, którzy nie mieliby szans w starciu z działalnością maszyny.
Z kolei propozycje wysuwane przez zagranicznych autorów, by wytwory SI objąć ochroną w ramach works made for hire, nie są możliwe do wprowadzenia w kontynentalnym prawie autorskim, rozpoznającym autorskie prawa osobiste twórcy. Prawa te przysługują niezbywalnie autorowi dzieła, którym w sensie rzeczywistym jest robot. Niedopuszczalna jest sytuacja powstania utworu, do którego nikomu nie przysługiwałyby autorskie prawa osobiste.
W mojej ocenie nie znajduje uzasadnienia roztaczanie ochrony gwarantowanej przez bezwzględne i restrykcyjne w swym kształcie prawo autorskie na kreacje SI, skoro nie są one dziełem żadnego człowieka i powstają niezależnie od wpływu jakiejkolwiek osoby fizycznej. Potrzeba dostosowania prawa do rozwoju sztucznej inteligencji nie powinna budzić jakichkolwiek wątpliwości. Nie uważam natomiast, by działania takie trzeba było podejmować na gruncie prawa autorskiego czy praw pokrewnych.
Słowa kluczowe: sztuczna inteligencja, prawo autorskie, computer-generated works, utwór, autor, autonomiczne roboty
Przemysław Piotr Juściński
Trainee attorney at law at the Krakow Bar Association of Attorneys at Law, graduate of the Faculty
of Law and Administration of the Jagiellonian University
Copyright Law in the Face of the Artificial Intelligence Development
The development of artificial intelligence (AI) in recent years has led to the creation of several ground-breaking achievements in the field of art. Reflection (to this point only of the abstract manner) on the creation of artistic objects by autonomous robots right now takes on new meaning due to the latest technological solutions, which inevitably leads to subject AI output to legal assessment.
In this article, I consider whether AI works are de lege lata protected by the copyright law, at the same time attempting to determine their possible author in the legal sense. I pay particular attention to the sources and theories of copyright, which justify granting protection to the author and his or her creation, in order to examine to what extent they coincide with the postulates of protecting products of artifi cial intelligence. It should be concluded that natural rights concepts will not apply to objects made by AI – the reward element for the author’s effort to create a work (the labour theory) cannot refer to the “creativity” of robots, for which (at least for now) the effort is a completely foreign feeling, as well as the requirement to imprint the creator’s personal touch stamp on the work (the personality theory) will not be met in case of artificial intelligence, which, at least for the moment, does not have personality. The utilitarian theory, that is to encourage authors to create, is also not applicable – AI does not need such an incentive and cannot feel it, since it lacks consciousness. Finally, in light of the concept of romantic authorship, the author can only be considered a human being, because only they are able to leave the mark of their personalities in the works they create. Although the last of these concepts does not fit into today’s reality (with regard to the phenomenon of extension of copyright protection to products such as computer programs or databases), I am opposed to eliminating the labour theory from the copyright law, due to the element of reward for the creator, as well as the utilitarian theory, which stimulates the creative process.
Artificial intelligence cannot de lege lata be considered an author within the meaning of copyright. First of all – it is not able to implement basic copyright rationales. Secondly – and more importantly – a robot does not have legal personality, which makes the concept of the appropriateness of recognising it as an author (in the understanding of copyright law) impossible to support. Nor should the copyright in a computer-generated product be granted to the author of the AI. It shall be noted that the programmer’s effort is, as a matter of fact, limited to the creation of a computer program itself, while his or her contribution to make the object generated by the program is small or even nil. As for the notion that a user of AI can be considered an author of a computer-generated work, this view is difficult to defend due to the lack of their participation in the creation process that would be enough to meet the requirement of the creative contribution, as the works generated by AIare made without the impact of a man and regardless of human activities. For all these reasons, it is inevitable to conclude that copyright does not currently recognise artificial intelligence (the actual creator) as the author in the legal sense. It is also difficult to regard the programmer or the user of the program as the author. Thus, under the current law, no one will be entitled to copyright in such objects, which also means that in this case it is impossible to consider AI products as works, as one cannot claim the creation of the subject matter of copyright when at the same time it does not have its author recognised by this law.
Among the de lege ferenda postulates there are proposals to extend the circle of rightholders to autonomous robots, which would inevitably entail granting the artificial intelligence legal personality. I am sceptical about these ideas. First of all, AI is unable to exercise and enforce any rights, including copyright, and furthermore it does not fulfil the important role of copyright, which should primarily serve to satisfy the material and spiritual needs of the authors.
I am also against proposals for the protection of computer-generated products on the grounds of related rights. It should be emphasised that both programmers and entities investing in the development of AI do not have any influence on AI’s further activity, therefore, there is no justification for granting them such a wide spectrum of rights. This could lead to a series of abuses consisting in the appropriation of the results of the program, which were made entirely independently of any human being, and this in turn would risk blocking the creative process and discouraging potential creators from working, as they would have no chance of competing against machines.
As regards proposals put forward by foreign authors to protect AI products as part of works made for hire, such recommendations are not possible to be introduced in continental copyright, as it recognises moral rights of the author. These rights belong inalienably to the author of the work, which in fact is the robot only. It is unacceptable to assume the creation of a work to which no moral rights would be granted. In my view, there is no justification for providing protection guaranteed by the strict copyright for the creations of AI, since they are not the works of any human being and they are independent of the person’s influence. The need to adapt the law to the development of artificial intelligence should in no way be questioned. I do not think, however, that such actions should be taken on the basis of copyright or related rights.
Keywords: artificial intelligence, copyright, computer-generated works, work, author, autonomous robots
Bibliografia:
Auleytner A., Ochrona praw autorskich i pokrewnych a zasady swobodnego przepływu towarów i świadczenia usług w prawie Unii Europejskiej, Warszawa 2016
Barta J., Markiewicz R., Główne problemy prawa komputerowego, Warszawa 1993
Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie, Warszawa 2016
Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie i prawa pokrewne, Warszawa 2017
Barta J., Markiewicz R., Przedmiot prawa autorskiego [w:] J. Barta, R. Markiewicz (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, Warszawa 2011
Blok P., The inventor’s new tool: artificialintelligence – how does it fit in the European patent system?, „European Intellectual Property Review” 2017/39(2)
Bridy A., Coding Creativity: Copyright and the Artificially Intelligent Author, „Stanford Technology Law Review” 2012/5; SSRN: https://ssrn.com/abstract=1888622 (dostęp: 19.01.2019 r.)
Bringsjord S., Chess is Too Easy, „MIT Technology Review” marczec-kwiecień 1998
Bringsjord S., Ferrucci D.A., Artificial Intelligence and Literary Creativity. Inside the Mind of BRUTUS, a Storytelling Machine, Mahwah, London 2000
Brown M., ‚New Rembrandt’ to be unveiled in Amsterdam (05.04.2016), https://www.theguardian.com/artanddesign/2016/apr/05/new-rembrandt-to-be-unveiled-in-amsterdam (dostęp: 19.01.2019 r.)
Cellan-Jones R., Stephen Hawking warns artificial intelligence could end mankind (02.12.2014), http://www.bbc.com/news/technology-30290540 (dostęp: 19.01.2019 r.)
Chamberlain W., wstęp do The Policeman’s Beard is Half Constructed (marzec 1984), http://www.ubu.com/historical/racter/index.html (dostęp: 19.01.2019 r.)
Chiabotto A., Intellectual Property Rights Over Non-Human Generated Creations (28.02.2017); SSRN: https://ssrn.com/abstract=3053772 (dostęp: 19.01.2019 r.)
Compendium of U.S. Copyright Offi ce Practices,Third Edition, https://www.copyright.gov/comp3/docs/compendium.pdf (dostęp: 19.01.2019 r.)
Dartnall T., Introduction: on Having a Mind of Your Own [w:] T. Dartnall (red.), Artificial Intelligence and Creativity, Dordrecht 1994
Davis T., The AI revolution: Is the future finally now? (14.04.2017), https://www.arnnet.com.au/article/617707/ai-revolution-future-finally-now (dostęp: 19.01.2019 r.)
Dorotheou E., Reap the benefits and avoid the legal uncertainty: who owns the creations of artificial intelligence?, „Computer and Telecommunications Law Review” 2015/21(4)
Ferenc-Szydełko E. [w:] E. Ferenc-Szydełko (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2016
Flisak D., Pojęcie utworu w prawie autorskim – potrzeba głębokich zmian, „Przegląd Prawa Handlowego” 2006/12(171)
Flisak D. [w:] D. Flisak (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, Warszawa 2015Flisak D., Sztuczna inteligencja – jak chronić prawa autorskie twórczości robotów, „Rzeczpospolita” (22.05.2017), http://www.rp.pl/Opinie/305229984-Sztuczna-inteligencja--jak-chronic-prawa-autorskie-tworczosci-robotow.html (dostęp: 19.01.2019 r.).
Flisak D., Sztuczna inteligencja – prawdziwe wyzwanie dla prawa autorskiego (14.05.2017), „Rzeczpospolita”, http://www.rp.pl/Prawo-autorskie/305139958-Sztuczna-inteligencja--prawdziwe-wyzwanie-dla-prawa-autorskiego.html (dostęp: 19.01.2019 r.)
Flisak D., Utwór multimedialny w prawie autorskim, Warszawa 2008
Ginsburg J.C., People Not Machines: Authorship and What It Means in the Berne Convention, IIC 2018/49(2)
Goettel M., Sytuacja zwierzęcia w prawie cywilnym, Warszawa 2013
Griffin A., Saudi Arabia grants citizenship to a robot for the first time ever (26.10.2017), „Independent”, https://www.independent.co.uk/life-style/gadgets-and-tech/news/saudi-arabia-robot-sophia-citizenship-android-riyadh-citizen-passport-future-a8021601.html (dostęp: 19.01.2019 r.)
Grimmelmann J., Copyright for Literate Robots, „Iowa Law Review” 2016/101(657); SSRN: https://ssrn.com/abstract=2606731 (dostęp: 19.01.2019 r.)
Grzybczyk K. [w:] P. Ślęzak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2017
Guibault L.M.C.R., Copyright Limitations and Contracts. An Analysis of the Contractual Overridability of Limitations on Copyright, London 2002
Hesse C., The Rise of Intellectual Property, 700 B.C. – A.D. 2000: An Idea in the Balance, „Daedalus” 2002/2(131)
Hristov K., Artificial Intelligence and the Copyright Dilemma, „IDEA: The IP Law Review” 2017/57(3)
Jankowska M., Autor i prawo do autorstwa, Warszawa 2011
Jankowska M. [w:] P. Ślęzak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2017
Jaszi P., The Author Effect: Contemporary Copyright and Collective Creativity [w:] M. Woodmansee, P. Jaszi (red.), The Construction of Authorship. Textual Appropriation in Law and Literature, Durham-London 1994
Kaminski M.E., Authorship, Disrupted: AI Authors in Copyright and First Amendment Law, „UC Davis Law Review” 2017/51(589); SSRN: https://ssrn.com/abstract=3086912 (dostęp: 19.01.2019 r.)
Księżak P., Zdolność prawna sztucznej inteligencji (AI) [w:] W. Robaczyński (red.), Czynić postęp w prawie. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Birucie Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, Łódź 2017
Kuniński M., Własność i wolność, http://www.omp.org.pl/artykul.php?artykul=109 (dostęp: 19.01.2019 r.)
Kurosz K., Artystyczne wykonanie utworu. Prawa osobiste i majątkowe aktorów, muzyków i innych wykonawców, Warszawa 2014
Kurosz K., Zawieranie umów przesz sztuczną inteligencję (systemy autonomiczne) a wady oświadczeń woli – wprowadzenie do problemu [w:] W. Robaczyński (red.), Czynić postęp w prawie. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Birucie Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, Łódź 2017
Liu D., Forget the monkey copyright nonsense for goodness sake, dude!, „European Intellectual Property Review” 2018/40(1)
Machała W., Przedmiot prawa autorskiego, Warszawa 2013
Marciszewski W., Sztuczna inteligencja, Kraków 1998
Nowicka A., Podmiot prawa autorskiego [w:] J. Barta (red.), Prawo autorskie. System Prawa Prywatnego, tom 13, Warszawa 2017
Olesiuk I., Założenia aksjologiczne autorskoprawnej ochrony twórczości w świetle rozwoju sztucznej inteligencji, „Acta Iuris Stetinensis” 2017/2(18)
Open Letter To the European Commission – Artificial Intelligence And Robotics (Artifcial Intelligence and Robotics Experts) (05.04.2018), https://g8fi p1kplyr33r3krz5b97d1-wpengine.netdnassl.com/wp--content/uploads/2018/04/RoboticsOpenLetter.pdf (dostęp: 19.01.2019 r.)
Orozco-Alzate M., Castellanos-Domínguez C.G., Comparison of the Nearest Feature Classifiers for Face Recognition, „Machine Vision & Applications” 2006/17(5)
Ramalho A., Will Robots Rule the (Artistic) World? A Proposed Model for the Legal Status of Creations by Artificial Intelligence Systems (13.06.2017); SSRN: https://ssrn.com/abstract=2987757 (dostęp: 19.01.2019 r.)
Report of COMEST on robotics ethics (14.09.2017), SHS/YES/COMEST-10/17/2 REV., http://unesdoc.unesco.org/images/0025/002539/253952e.pdf (dostęp: 19.01.2019 r.)
Ricketson S., People or Machines: The Berne Convention and the Changing Concept of Authorship, „Columbia-VLA Journal of Law & the Arts” 1991/16(1)
Rose M., Authors and Owners: The Invention of Copyright, Cambridge 1993
Samuelson P., Allocating Ownership Rights in Computer-Generated Works, „University of Pittsburgh Law Review” 1986/47(1185)
Schlackman S., The Next Rembrandt: Who holds the Copyright in Computer Generated Art (22.04.2016),
„Art Law Journal”, https://artlawjournal.com/the-next-rembrandt-who-holds-the-copyright-in-computer-generated-art/(dostęp: 19.01.2019 r.)
Sieńczyło-Chlabicz J., Banasiuk J., Zawadzka Z., Utwór jako przedmiot prawa autorskiego [w:] J. Sieńczyło-Chlabicz (red.), Prawo własności intelektualnej, Warszawa 2015
State of the Robot Art: TAIDA Wins Grand Prize at Robot Art Contest (26.05.2016), http://www.ntu.edu.tw/english/spotlight/2016/825_20160526.html (dostęp: 19.01.2019 r.)
Szczepanowska-Kozłowska K., Glosa do wyroku SN z 27.02.2009 r., V CSK 337/08, OSP 2010 nr 3, poz. 33
The Next Rembrandt, https://www.nextrembrandt.com/(dostęp: 19.01.2019 r.)
Toliver Z., Settlement Reached: ‘Monkey Selfie’ Case Broke New Ground for Animal Rights (11.09.2017), https://www.peta.org/blog/settlement-reached-monkey-selfie-case-broke-new-ground-animal-rights/ (dostęp: 19.01.2019 r.)
Turing A.M., Computing Machinery and Intelligence, „Mind. A Quarterly Review of Psychology and Philosophy” 1950/LIX (236)
Walsh T., To żyje! Sztuczna inteligencja. Od logicznego fortepianu po zabójcze roboty, tłum. W. Sikorski, Warszawa 2018
Yakowicz W., Meet Sofia, the Robot That Looks, Thinks, and Talks Like a Human (11.11.2016), https://www.inc.com/will-yakowicz/sofia-robot-hanson-robotics-web-summit.html (dostęp: 19.01.2019 r.)
Yanisky-Ravid S., Moorhead S., Generating Rembrandt: Artificial Intelligence, Accountability and Copyright – The Human-Like Workers Are Already Here – A New Model (24.04.2017), artykuł ukaże się w: „Michigan State Law Review”; SSRN: https://ssrn.com/abstract=2957722 (dostęp: 19.01.2019 r.)
Yen A.C., The Interdisciplinary Future of Copyright Theory [w:] M. Woodmansee, P. Jaszi (red.), The Construction of Authorship. Textual Appropriation in Law and Literature, Durham-London 1994
Paweł Juściński
Cyfrowy sampling utworów muzycznych w świetle prawa autorskiego i praw pokrewnych
1. Status prawny cyfrowego samplingu – techniki fonograficznej opartej na recypowaniu fragmentów utworów muzycznych i ich umieszczaniu we własnych dziełach – stanowi zagadnienie nad wyraz kontrowersyjne, co wynika w głównej mierze z tego, że tradycyjne konstrukcje prawnoautorskie nie pozwalają na jego jednoznaczną kwalifikację. Z uwagi na fakt, że w procesie samplingu dochodzić może do ingerencji w aż trzy dobra niematerialne – utwór, artystyczne wykonanie oraz fonogram – jego prawna ocena wymaga udzielenia odpowiedzi na pytanie o ewentualne naruszenie prawa w odniesieniu do każdego z chronionych dóbr z osobna. Jednocześnie nie sposób kategorycznie rozstrzygnąć kwestii legalności samplingu jako takiego, ponieważ nie jest właściwe mówienie w tym wypadku o jednym samplingu, lecz o wielu różnych jego odmianach.
2. Jakkolwiek rozstrzygnięcie prawnego statusu samplingu w oparciu o dostępne instytucje prawnoautorskie wydaje się możliwe, wiąże się to z koniecznością ich uelastycznienia i stosunkowo liberalnej interpretacji. Utwory zawierające sample mogą więc być w konkretnym wypadku kwalifikowane jako opracowania, chociaż wydaje się, że z reguły – wyjąwszy przypadki remiksu czy kompilacji – stosowanie samplingu nie służy tworzeniu dzieła w ramach charakterystycznego dla reżimu opracowań stosunku zależności. Przejęcie zaś jedynie nietwórczych elementów utworu lub twórcze przetworzenie pobieranych urywków może doprowadzić do stworzenia metodą samplingu dzieła inspirowanego – jednak również i takie przypadki stanowią raczej wyjątek od reguły. W sytuacji przekroczenia granic prawa cytatu utwory zawierające sample należałoby z kolei uznać za dzieła z zapożyczeniami. Sampling kwalifikowany może być wreszcie jako forma dozwolonego użytku – zarówno prywatnego (w przypadku gdy ogranicza się do sfery osobistej użytkownika), jak i publicznego (gdy poza tę sferę wykracza). W przypadku tego drugiego najwłaściwsze wydaje się przyjęcie, że może on stanowić postać dozwolonego cytatu, z tym że ocena taka wymaga uelastycznienia jego sztywnych, „literackich” ram: (1) poprzez zliberalizowane pojmowanie wymogu dosłowności przytoczenia, tak by obejmowała ona swoim zakresem także modyfikacje elementów drugorzędnych utworu, jak również (2) wyraźne przesądzenie, że eksploatacja taka podyktowana jest „prawami gatunku twórczości” – przy równoczesnej aprobacie w tym zakresie cytatów upiększających.
3. Spojrzenie na sampling z perspektywy praw pokrewnych prowadzi do konkluzji, że ze względu na brak wymogu oryginalności paradoksalnie ochrona artystów wykonawców oraz producentów fonogramów jest w tym wypadku mocniejsza niż twórców, co wydaje się sprzeczne z ideą wzajemnej relacji tych praw, podkreślonej w art. 88 oraz art. 94 ust. 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Odpowiednie stosowanie do praw pokrewnych przepisów o dozwolonym użytku pozwala co prawda przenieść na grunt artystycznych wykonań konstrukcję prawa cytatu. W przypadku fonogramów nie jest to jednak tak oczywiste, głównie z uwagi na brak stosownych ograniczeń wyłącznego prawa producentów do zwielokrotniania fonogramów, które swoim zakresem – trzeba podkreślić: nadmiernie szerokim i nieznajdującym racjonalnego uzasadnienia – obejmuje wszystkie ich części składowe. W tym kontekście należy postulować ustanowienie w stosunku do fonogramów odpowiedniego progu ilościowego lub jakościowego ich ochrony poprzez, alternatywnie, (1) recepcję z amerykańskiego systemu prawnego doktryny de minims bądź (2) znowelizowanie art. 94 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych w sposób wyłączający spod eksploatacyjnego monopolu producentów korzystanie z niewielkich, niemających samodzielnego znaczenia fragmentów fonogramów (być może – w ślad za amerykańskim orzecznictwem czy konwencją WIPO o fonogramach – fragmentów niestanowiących ich istotnej części).
4. Na skutek odesłania prejudycjalnego w niemieckiej sprawie sądowej Metall auf Metall oceny prawnej dopuszczalności samplingu dokona niebawem Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, rozstrzygając w tym względzie kolizję prawa autorskiego oraz wolności artystycznej. Wydawałoby się, że widoczna w judykaturze – nie tylko niemieckiej, lecz także amerykańskiej – „zmiana kursu”, wskazująca na otwarte, bardziej liberalne niż dotychczas podejście do samplingu, uzasadniałaby przypuszczenie, że Trybunał Sprawiedliwości opowie się za jego legalnością. Z drugiej strony, podkreślany w sposób stanowczy w dotychczasowym orzecznictwie wysoki poziom ochrony podmiotów praw wyłącznych, restryktywna wykładnia trzystopniowego testu z art. 5 ust. 5 dyrektywy 2001/29 czy wreszcie przedstawiona niedawno w sprawie opinia Rzecznika Generalnego Macieja Szpunara mogą sugerować odmienne rozstrzygnięcie. Z pewnością jednak elastyczna wykładnia wyjątków i ograniczeń praw wyłącznych pozwoliłaby prawu autorskiemu w należyty sposób odpowiadać na technologiczne zmiany w zakresie twórczości i produkcji muzycznej. Racjonalnym rozwiązaniem (stanowiącym oczywistą konsekwencję motywowania ochrony producentów fonogramów ich interesami finansowymi) wydaje się też wyłączenie spod zakresu ochrony fonogramów minimalnych urywków nagrań, pozbawionych ekonomicznego uzasadnienia.
Słowa kluczowe: cyfrowy sampling, prawo autorskie, prawa pokrewne, utwór muzyczny, artystyczne wykonanie, fonogram
Paweł Juściński
Trainee attorney at law at the Krakow Bar Association of Attorneys at Law, graduate of the Faculty
of Law and Administration of the Jagiellonian University
Digital Sampling of Musical Works in the Light of Copyright and Related Rights
1. The legal status of digital sampling – a phonographic technique which consists in taking fragments of musical works and inserting them in other works – is a highly controversial issue, which results mainly from the fact that the established copyright law institutions do not allow its unequivocal classification. Due to the fact that the process of sampling may interfere with as many as three intangible goods – a work, an artistic performance, and a phonogram – its legal assessment requires answering the question about the potential infringement with respect to each of the protected goods individually. At the same time, it is impossible to unambiguously resolve the issue of the legality of sampling as such, as it should not be regarded as a homogeneous phenomenon, but a number of different varieties of sampling.
2. Although the legal status of sampling may be determined based on the existing institutions of Polish copyright, this requires increasing their flexibility and relatively liberal interpretation. In specific cases, works containing samples may therefore be classified as derivative works, although it seems that predominantly – with the exception of remixes or compilations – sampling does not serve to create a work displaying a relationship of dependency that is characteristic of derivative works. The taking over of only non-creative elements of the work or the creative processing of sampled extracts may in turn lead to the creation of a work that is merely inspired by another author’s work – but this, too, seems to be the exception rather than the rule. If the limits of the right of quotation are exceeded, works containing samples should be considered as works with borrowings. Sampling may also be classified as a form of permissible use, whether personal (when limited to the user’s private sphere) or public (beyond that sphere). As for the latter, what appears most appropriate is perceiving sampling as a form of quotation. Such assessment, however, requires relaxing the rigid, ‘literary’ conditions of the right to quote: (1) through a liberalized understanding of the condition of literal citation, so that it also includes alterations to the secondary elements of the work and (2) clarification that such exploitation is justified by ‘the rights of an artistic genre’, while approving the quotes that are limited to embellishing the new work in this respect.
3. When sampling is analysed from the perspective of related rights, this leads to the conclusion that as there is no requirement of originality, the protection of performers and phonogram producers is, paradoxically, stronger than that of authors, which seems to contradict the idea of mutual relations of these rights, emphasized in Article 88 and Article 94(4) of the Polish Act on Copyright and Related Rights. Although application mutatis mutandis of the provisions on permissible use to related rights does allow for the quotation of artistic performances, it is not so clear whether the same applies to phonograms, mainly due to the lack of appropriate restrictions on the exclusive reproduction right enjoyed by their producers. The scope of this right – which, it should be stressed, is excessively broad to an extent that cannot be reasonably justified – encompasses all of the constituent parts of the phonogram. In this context, an appropriate quantitative or qualitative threshold for the protection of phonograms should be introduced. It could be achieved, alternatively, through either (1) reception of the de minims doctrine from the US legal system or (2) amendment to Article 94 of the Polish Act on Copyright and Related Rights in such a way that the use of small and non-autonomous fragments of phonograms (perhaps – following US case law or WIPO Phonograms Convention – fragments that do not constitute a substantial part of the phonogram) does not fall within the scope of the producers’ exclusive right to dispose of and use the phonogram.
4. As a result of a reference for a preliminary ruling in a German case, Metall auf Metall, the admissibility of sampling will soon be assessed by the Court of Justice of the European Union, as it will resolve the conflict between copyright and artistic freedom in this respect. It would seem that the ‘change of course’, which is observable not only in German jurisprudence, but also in US case law – and which indicates an open, more liberal approach than previously – would justify the assumption that the Court of Justice might rule in favour of the legality of sampling. On the other hand, a high level of protection of the holders of exclusive rights, emphasized firmly in its previous case law, a restrictive interpretation of the three-step test under Article 5(5) of Directive 2001/29 and, finally, the opinion of Advocate General Maciej Szpunar, delivered recently in the case, would suggest an opposite outcome. However, a flexible interpretation of the exceptions to and limitations of exclusive rights would certainly allow copyright law to adequately respond to technological changes in the area of music creation and production. What seems to be a rational solution (as an obvious consequence of motivating the protection of phonogram producers by referring to their financial interests) is also the exclusion of minimal, not economically justified, fragments of phonograms from the scope of the protection of phonograms.
Keywords: digital sampling, copyright, related rights, musical work, artistic performance, phonogram
Bibliografia:
Apel S., Bridgeport Music, Inc. v. Dimension Films (USA), Metall auf Metall (Germany) and Digital Sound Sampling – „Bright Line Rules”?, „Zeitschrift für Geistiges Eigentum/Intellectual Property Journal” 2010/3(2)
Azran J., Bring Back the Noise: How Cariou v. Prince Will Revitalize Sampling, „Columbia Journal of Law & the Arts” 2014/38
Baroni M.L., A Pirate’s Palette: The Dilemmas of Digital Sound Sampling and a Proposed Compulsory License Solution, „University of Miami Entertainment & Sports Law Review” 1993/11
Barta J., Dzieło muzyczne i jego twórca w świetle przepisów prawa autorskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej” 1980/20
Barta J., Plagiat muzyczny, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej” 1978/17
Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie, Warszawa 2016
Barta J., Markiewicz R. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. J. Barta, R. Markiewicz, Warszawa 2011
Barta J., Markiewicz R., Matlak A. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 13, Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2017
Beck J., Music Composition, Sound Recordings and Digital Sampling in the 21st Century: A Legislative and Legal Framework to Balance Competing Interests, „UCLA Entertainment Law Review” 2005/13(1)
Chilvers I., Glaves-Smith J., A Dictionary of Modern and Contemporary Art. Second Edition, Oxford 2009
Conley N., Braegelmann T., Metall auf Metall: The Importance of the Kraftwerk Decision for the Sampling of Music in Germany, „Journal of the Copyright Society” 2009/56
Czajkowska-Dąbrowska M. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. J. Barta, R. Markiewicz, Warszawa 2011
Czub K., Prawa osobiste twórców dóbr niematerialnych. Zagadnienia konstrukcyjne, Warszawa 2011
Duhanic I., Copy this Sound! The Cultural Importance of Sampling for Hip Hop Music in Copyright Law – A Copyright Law Analysis of the Sampling Decision of the German Federal Constitutional Court, „GRUR Int” 2016/11
Edwald J., The Three Step Test of International Copyright Law: Is Fair Use the Key to Balancing Interests in the Digital Age?, Reykjavík 2006
Ferenc-Szydełko E. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. E. Ferenc-Szydełko, Warszawa 2016
Flisak D. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. D. Flisak, Warszawa 2015
Geiger C., Hilty R.M., Griffi ths J., Suthersanen U., A Balanced Interpretation of the Three Step Test, http://www.lawfont.com/2008/07/24/a-balanced-interpretation-of-the-three-step-test/(dostęp: 16.01.2019 r.)
Geiger C., Izyumenko E., Copyright on the Human Rights’ Trial: Redefining the Boundaries of Exclusivity through Freedom of Expression, „IIC – International Review of Intellectual Property and Competition Law” 2014/3(45)
Gregory J.W., A Necessary Global Discussion for Improvements to U.S. Copyright Law on Music Sampling, „Gonzaga Journal of International Law” 2011–2012/15(4)
Grzybczyk K. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. P. Ślęzak, Warszawa 2017
Jütte B.J., Sampling of sound recordings in the United States and Germany: revival of a discussion on musical creativity [w:] Research Handbook on Copyright Law. Second Edition, red. P. Torremans, Cheltenham–Northampton 2017
Jütte B.J., Maier H., A human right to sample – will the CJEU dance to the BGH-beat?, „Journal of Intellectual Property Law & Practice” 2017/12(9)
Klekotko M., Sampling w świetle prawa autorskiego i praw pokrewnych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2007/13
Kur A., Of Oceans, Islands, and Inland Water – How Much Room for Exceptions and Limitations under the Three Step-Test? (October 1, 2008), „Max Planck Institute for Intellectual Property, Competition and Tax Law Research Paper Series” No. 08–04
Kurosz K., Artystyczne wykonanie utworu. Prawa osobiste i majątkowe aktorów, muzyków i innych wykonawców, Warszawa 2014
Laskowska E., Marcinkowska J., Preussner-Zamorska J. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 13, Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2017
Leistner M., Die „Metall auf Metall”-Entscheidung des BVerfG. Oder: Warum das Urheberrecht in Karlsruhe in guten Händen ist, „GRUR” 2016/8
Machała W., Sampling, „Monitor Prawniczy” 1999/10
Małek L., Cytat w świetle prawa autorskiego, Warszawa 2011
Mania G., Cytat w muzyce – o potrzebie reinterpretacji przesłanek, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej” 2017/1(135)
McGiverin B.J., Digital Sound Sampling, Copyright and Publicity: Protecting Against the Electronic
Appropriation of Sounds, „Columbia Law Review” 1987/87(8)
McLeod K., DiCola P., Creative License: The Law and Culture of Digital Sampling, Durham–London 2011
Mika B., Cytaty w muzyce polskiej XX wieku, Konteksty, fakty, interpretacje, Katowice–Kraków 2008
Morrison D.M., Bridgeport Redux: Digital Sampling and Audience Recoding, „Fordham Intellectual Property, Media & Entertainment Law Journal” 2008/19(1)
Navas E., Regressive and Reflexive Mashups in Sampling Culture [w:] Mashup Cultures, red. S. Sonvilla-Weiss, 2010
Newton J.S., Digital Sampling: The Copyright Considerations of a New Technological Use of Musical Performance, „Hastings Communications and Entertainment Law Journal” 1989/11(4)
Nimmer M.B., Nimmer D., Nimmer on Copyright, Volume 3–12, New York 2004
Niżankowska A.M., Prawo do integralności utworu, Warszawa–Kraków 2007
Ohly A., Hip Hop und die Zukunft der „freien Benutzung” im EU-Urheberrecht. Anmerkungen zum Vorlagebeschluss des BGH „Metall auf Metall III”, „GRUR” 2017/10
Ohly A., Verhandlungen des 70. Deutschen Juristentages Hannover 2014 Bd [w:] Gutachten Teil F: Urheberrecht in der digitalen Welt – Brauchen wir neue Regelungen zum Urheberrecht und dessen Durchsetzung, Munich 2014
Opinion of the European Copyright Society in relation to the pending reference before the CJEU in Case C-476/17, Hutter v Pelham, https://europeancopyrightsociety.org/portfolio/opinion-on-reference-to-cjeu-in-case-c-476–17-hutter-v-pelham/(dostęp: 16.01.2019 r.)
Piesiewicz P.F., Utwór muzyczny i jego twórca, Warszawa 2009
Podszun R., Postmoderne Kreativität im Konflikt mit dem Urheberrechtsgesetz und die Annäherung an „fair use”, „ZUM” 2016/606
Poźniak-Niedzielska M., Niewęgłowski A. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 13, Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2017
Quintais J.P., Jütte B.J., Thou shalt not sample… without permission!, „Kluwer Copyright Blog” (January 2, 2019), http://copyrightblog.kluweriplaw.com/2019/01/02/thou-shalt-not-sample-without-permission/ (dostęp: 16.01.2019 r.)
Sewerynik A., Co mnie uwiera w prawie autorskim, „Rzeczpospolita” z 14.02.2015 r., https://www.rp.pl/artykul/1178197-Co-mnie-uwiera-w-prawie-autorskim---Sewerynik-o-samplingu-i-fonogramach.html#ap-1 (dostęp: 16.01.2019 r.)
Sewerynik A., Ochrona elementów składowych utworu muzycznego, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2013/2(776)
Sewerynik A., Stradivarius naszych czasów. Kilka uwag o samplingu i prawie autorskim, „Rzeczpospolita” z 20.11.2013 r., http://www.rp.pl/artykul/1065962-Sewerynik--Sampling-i-prawo-autorskie.html (dostęp: 16.01.2019 r.)
Stanisławska-Kloc S. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. D. Flisak, Warszawa 2015
Stapleton L.L., E-Copyright Law Handbook, New York–Gaithersburg 2002
Szymanski R.M., Audio Pastiche: Digital Sampling, Intermediate Copying, Fair Use, „UCLA Entertainment Law Review” 1996/3(2)
Tomczyk S., Artyści wykonawcy – prawa i ich ochrona, Warszawa 2008
Traple E. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. J. Barta, R. Markiewicz, Warszawa 2011
Tylec G., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 23.11.2004 r., I CK 232/04, LEX nr 52093
Wesołowski F., Zasady muzyki, Kraków 1986
Wojnicka E. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 13, Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2017
Adrian Niewęgłowski
Udostępnianie programów telewizyjnych w pokojach hotelowych a sytuacja prawna nadawców. Uwagi na tle wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie hotelu Edelweiss oraz wybranego orzecznictwa sądów państw członkowskich UE
Inspiracją dla niniejszego artykułu jest wyrok TSUE w sprawie hotel Edelweiss (z 16 lutego 2017 r., C-641/15, Verwertungsgesellschaft Rundfunk GmbH przeciwko Hettegger Hotel Edelweiss GmbH). We wskazanym orzeczeniu stwierdzono, że: „Artykuł 8 ust. 3 dyrektywy 2006/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej należy interpretować w ten sposób, że udostępnianie programów telewizyjnych i radiowych za pośrednictwem odbiorników telewizyjnych zainstalowanych w pokojach hotelowych nie stanowi udostępniania dokonywanego w miejscu dostępnym publicznie za opłatą.” Mimo, że w polskiej nauce orzeczeniu temu nie poświęcono dotąd wiele miejsca, to jednak w praktyce jest już punktem zapalnym różnych sporów. To też skłoniło autora niniejszej wypowiedzi do poświęcenia mu odrębnej uwagi.
Orzeczenie C-641/15 TSUE dotyczy ustalenia zakresu tylko jednego z uprawnień składających się na treść praw do nadań. Chodzi o prawo do kontrolowania odtworzeń programów telewizyjnych w miejscach dostępnych publicznie za opłatą wstępu. Trybunał orzekł, że pokój hotelowy nie jest takim miejscem. Ten stan rzeczy jest wiążący m.in. dla polskich sądów, orzekających w podobnych sprawach. Mimo to taka kwalifikacja pokoju hotelowego może budzić pewne wątpliwości teoretyczne. Poza zakresem rozważań TSUE w orzeczeniu w sprawie hotel Edelweiss znalazły się inne uprawnienia wchodzące w skład prawa do nadań. Dotyczy to w szczególności prawa do wyrażania zgody lub zakazywania reemitowania nadań programów telewizyjnych. Ma to następujące konsekwencje. Ilekroć hotel dokonuje reemitowania nadania programu jest z zasady zobowiązany uzyskać zgodę podmiotu prawa wyłącznego do nadań. Taki wniosek potwierdzają orzeczenia sądów krajowych (Hiszpanii i Republiki Austrii), które są szerzej analizowane w artykule.
Nadawca ma prawo w szczególności zażądać zawarcia odpłatnej umowy licencyjnej na reemitowanie jego programów przez właściciela hotelu. Opłata należy się za „przechwycenie” sygnału nadawcy oraz skierowanie go do odbioru publicznego (czyli, w analizowanym w artykule przypadku, do publiczności zgromadzonej w pokojach hotelowych). Taki stan rzeczy wynika z faktu, że proces technologiczny, którym jest reemitowanie, jest poddany odrębnej kontroli nadawcy (a zatem, jest przedmiotem osobnego w stosunku do odtwarzania pola eksploatacji).
Słowa kluczowe: prawa do nadań programów telewizyjnych, prawo autorskie i prawa pokrewne, reemitowanie, odtwarzanie w miejscach dostępnych publicznie za opłatą wstępu
dr hab. Adrian Niewęgłowski
Maria Curie-Sklodowska University in Lublin
Access to TV programmes in hotel rooms and the legal situation of broadcasters. Comments in view of CJEU’s ruling in Hotel Edelweiss case, and selected judgements by EU Member State courts
This paper has been inspired by a ruling of 16 February 2017, as passed by the CJEU in case C-641/15 (Verwertungsgesellschaft Rundfunk GmbH v Hettegger Hotel Edelweiss GmbH). The ruling states that “Article 8(3) of Directive 2006/115/EC [of the European Parliament and of the Council of 12 December 2006 on rental right and lending right and on certain rights related to copyright in the field of intellectual property] must be interpreted as meaning that the communication of television and radio broadcasts by means of TV sets installed in hotel rooms does not constitute a communication made in a place accessible to the public against payment of an entrance fee”. While this ruling has not received a lot of attention from Polish scholars, it has provoked heated debates among practitioners. And this is what encouraged me to devote this paper to it.
CJEU ruling in case C-641/15 seeks to clarify the scope of just one of many broadcasting rights. More specifically, the right to control the airing of television broadcasts in places accessible to the public against payment of an entrance fee. The Court ruled that hotel rooms do not constitute such places. This ruling is binding, e.g., on Polish courts deciding in similar cases. Still, this interpretation of a hotel room might give rise to some theoretical doubts. This is because the ruling in Hotel Edelweiss case did not take into consideration some other broadcasting rights, and more specifically the right to authorise or prohibit rebroadcasting of television programmes. The consequences of this are as follows. Whenever a hotel rebroadcasts a programme, it is in principle required to obtain authorisation from the organisations which hold exclusive rights to any such broadcasts. This conclusion is supported by rulings passed by courts in Spain and Austria, which are analysed in more detail in the article. In particular, broadcasters have the right to demand that paid licensing agreements for the rebroadcasting of such programmes be concluded by hotel owners. Fees are due for ‘capturing’ the broadcaster’s signal and distributing it to the public (which in the case analysed in the article means guests staying in hotel rooms). This is due to the fact that rebroadcasting, as a technological process, is subject to separate control by the broadcaster, and, as such, belongs to a field of use different than broadcasting.
Keywords: right to communicate television broadcasts, copyright and related rights, re-broadcasting, broadcasting in places accessible to the public against payment of an entrance fee
Bibliografia:
Barta J. (red.), System prawa prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, Warszawa 2017
Barta J., Markiewicz R. (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, Warszawa 2011
Czajkowska-Dąbrowska M., Rozpowszechnianie utworów poprzez publiczny odbiór programów radiowych lub telewizyjnych, ZNUJ PPWI 2007/100
Czajkowska-Dąbrowska M., Rozpowszechnianie utworów przez radio, Warszawa 1981
Fisher P., Aktuelle Fragen im Sende- und Weiterleitungsrecht, „Medien und Recht” 2018/3
Frhr. Raitz von Frentz W., Masch Ch.L., Weitersendung in Hotels und über das Internet – zur Stärkung der Position der Rechteinhaber durch die EuGH-Entscheidungen »Hotel Edelweiss« und »ITV 2«, „Zeitschrift für Urheber- und Medienrecht” 2017/5
Klafkowska-Waśniowska K., Glosa do wyroku TS z 7 marca 2013 r. C-607/11, „Glosa” 2013/4
Klafkowska-Waśniowska K., Prawa do nadań programów radiowych i telewizyjnych w prawie autorskim, Warszawa 2008
Kozieł G. (red.), Prawo przedsiębiorców. Przepisy wprowadzające do Konstytucji Biznesu. Komentarz, Warszawa 2019
Laskowska E., Treść prawa autorskiego – kiedy udostępnienie staje się publiczne? Wprowadzenie i wyrok TS z 7.12.2006 r. w sprawie C-306/05 Sociedad General de Autores y Editores de España (SGAE) przeciwko Rafael Hoteles SA, EPS 2017/2
Matlak A., Odtwarzanie programów telewizyjnych w miejscach dostępnych za opłatą wstępu jako odrębne pole eksploatacji, ZNUJ PPWI 2018/2
Pęk M., Ochrona nadań w prawie międzynarodowym (cz. I), ZNUJ PPWI 2011/3
Skubisz R., Znaczenie wyroków prejudycjalnych Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (na przykładzie prawa znaków towarowych) [w:] Księga jubileuszowa z okazji 100-lecia rzecznictwa patentowego w Polsce. 1918–2018, red. K. Czub, Warszawa 2018
Skubisz R., Polskie prawo własności przemysłowej (stan obecny i perspektywy zmian), ZNUJ PPWI 2014/126
Ślęzak P., Umowy w zakresie współczesnych sztuk wizualnych, Warszawa 2012
Ślęzak P., Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2017
Ślęzak P., Wynagrodzenie twórców filmowych i artystów wykonawców z tytułu rozpowszechniania utworu, PiP 2008/10
Traple E., Europeizacja prawa autorskiego w orzeczeniach Trybunału Sprawiedliwości, ZNUJ PPWI 2014/126
Wittmann H., Das Leistungsschutzrecht des Rundfunkunternehmers nach § 76a UrhG in der Weitersendung, „Medien und Recht” 2014/5
Arkadiusz Baran
Podwyższenie wynagrodzenia twórcy w przypadku rażącej dysproporcji pomiędzy jego wynagrodzeniem a korzyściami nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy (klauzula bestsellerowa)
Przepis art. 44 Pr. aut. ma na celu ochronę majątkowych interesów twórców. Zgodnie z jego treścią w razie rażącej dysproporcji między wynagrodzeniem twórcy a korzyściami nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy, twórca może żądać stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd.
Problematyka podwyższenia wynagrodzenia twórcy jest przedmiotem ożywionej dyskusji w doktrynie prawa autorskiego. Wątpliwości budzi w szczególności charakter prawny żądania twórcy. Podzielić należy stanowisko tych komentatorów, zdaniem których żądanie z art. 44 Pr. aut. nie jest roszczeniem w ujęciu cywilistycznym, ale swoistym uprawnieniem prawnokształtującym przybierającym postać prawa do powództwa o ukształtowanie. Powyższe implikuje twierdzenie, iż żądanie twórcy o zapłatę przez nabywcę autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcę dodatkowego wynagrodzenia na podstawie przepisu art. 44 Pr. aut. nie ulega przedawnieniu, może być dochodzone począwszy od momentu zaistnienia stanu rażącej dysproporcji pomiędzy wynagrodzeniem twórcy a korzyściami nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy. Nie ma również przeszkód do wystąpienia z żądaniem z art. 44 Pr. aut. także po zakończeniu eksploatacji utworu przez nabywcę autorskich praw majątkowych.
W doktrynie prawa autorskiego rozbieżne są również stanowiska dotyczące źródła żądania z art. 44 Pr. aut. Poglądowi, iż źródłem tym jest umowa przeniesienia autorskich praw majątkowych lub umowa licencyjna przeciwstawny jest pogląd, zgodnie z którym żądanie twórcy wynika wprost z art. 17 Pr. aut. Konsekwencje przyjęcia jednego z tych poglądów mają daleko idące znaczenie praktyczne, mianowicie w zakresie legitymacji biernej w procesie wytoczonym na podstawie przepisu art. 44 Pr. aut.
Rozważania doktrynalne mają niebagatelne przełożenie na praktykę stosowania przepisu art. 44 Pr. aut. przez sądy powszechne. Jakkolwiek orzecznictwo zapadłe na gruncie przepisu art. 44 Pr. aut. jest obecnie nader skąpe, to należy spodziewać się, że w przyszłości twórcy częściej będą sięgać do instytucji podwyższenia wynagrodzenia.
Słowa kluczowe: prawo autorskie, wynagrodzenie twórcy, podwyższenie wynagrodzenia twórcy, klauzula bestsellerowa
Arkadiusz Baran
Doctoral student at the Chair of Intellectual Property Law, Jagiellonian University in Krakow; advocate in law firm Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy Spółka Jawna of Krakow
Increase of the Author’s Remuneration in Case of Gross Disproportion Between Such Remuneration and the Benefits of the Acquirer of Author’s Economic Rights or Licensee (Bestseller Clause)
Article 44 of the Copyright Law Act (CLA) is intended to protect authors’ financial interests. Pursuant to this article, if the author’s remuneration is grossly disproportionate to the benefits derived by the acquirer of author’s economic rights or licensee, the author can demand an appropriate increase of such remuneration by court. The question of increase of the author’s remuneration has been the subject of heated debate in copyright law literature. Doubts concern in particular the legal character of the author’s demand. In this context, one should share the opinion of those commentators who believe that the demand under Article 44 CLA is not a civil law claim, but a right to unilaterally change a legal relationship. This right takes the form of the right to file a claim to have a right/relationship changed. The above implies that an author’s demand addressed to the acquirer of author’s economic rights or licensee for payment of additional remuneration under Article 44 CLA does not become time-barred and may be pursued as soon as a gross disproportion appears between the author’s remuneration and the benefits derived by the acquirer of author’s economic rights or licensee. Similarly, there are no obstacles to making a demand under Article 44 CLA after the acquirer of author’s economic rights has ceased to use the work. In the theory of copyright law, there are also diverging views on the grounds for the demand under Article 44 CLA. There is a view that this demand is grounded in the agreement transferring author’s economic rights or the licence agreement and the view that the author’s demand results directly from Article 17 CLA. Adoption one or the other view has far-reaching practical consequences in terms of the entity that can be sued in a lawsuit initiated on the basis of Article 44 CLA. Doctrinal considerations are pivotal for the practice of applying Article 44 CLA in general courts. Even though there has been very little case law involving Article 44 CLA, it should be expected that in the future authors will more often use the mechanism of increase of their remuneration.
Keywords: copyright law, author’s remuneration, increase of author’s remuneration, bestseller clause
Bibliografia:
Barta J., Markiewicz R. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. Barta J., Markiewicz R., LEX, 2011, komentarz do art. 44 pr. aut.
Błeszyński J. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, red. Barta J., Warszawa 2013
Giesen B., Umowa licencyjna w prawie autorskim. Struktura i charakter prawny, Warszawa 2013
Grzeszak T., Roszczenie autora o podwyższenie wynagrodzenia w projekcie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych a klauzula rebus sic stantibus, „Studia Iuridica” 1994/21
Kępiński M.[w:] System Prawa Prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, red. Barta J., Warszawa 2017
Kiełb D., Podniesienie wynagrodzenia twórcy na podstawie art. 44 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, PPH 2017/7
Sieńko M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Art. 1–505(38), red. Manowska M., Warszawa 2015, komentarz do art. 233 k.p.c.
Sokołowska D., Roszczenie twórcy o podwyższenie wynagrodzenia, KPP 2006/4
Szyjewska-Bagińska J. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. Ferenc-Szydełko E., Warszawa 2011
Ślęzak P., Umowy w zakresie współczesnych sztuk wizualnych, Warszawa 2012
Targosz T. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. Flisak D., LEX/el. 2015, komentarz do art. 44 pr. aut.
Targosz T., Oznaczenie autorstwa i znaczenie klauzuli bestsellerowej, Legalis, ius.focus, „Prawo własności intelektualnej” 2017/2
Traple E., Umowy o eksploatację utworów w prawie polskim, Warszawa 2010
Włodarska-Dziurzyńska K. [w:] Umowy przenoszące autorskie prawa majątkowe, Włodarska-Dziurzyńska K., Targosz T., Warszawa 2010
Załucki M. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. Ślęzak P., Legalis 2017, komentarz do art. 44 pr. aut.
Krzysztof Żok
Blokowanie dostępu do stron internetowych w ramach ogólnego roszczenia prewencyjnego
Celem niniejszego artykułu jest rozważenie, czy podmiot uprawniony do utworu może żądać, by dostawca Internetu zablokował dostęp do strony internetowej, która może być wykorzystana do naruszenia prawa do wspomnianego dobra niematerialnego. Taki środek ochrony został przewidziany w art. 8 ust. 3 dyrektywy w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i praw pokrewnych, zgodnie z interpretacją przedstawioną przez Trybunał Sprawiedliwości w wyroku w sprawie UPC Telekabel Wien GmbH. Wdrożenie tego uregulowania do polskiego systemu prawnego stanowi jednak przedmiot kontrowersji. Autor poniższego opracowania przyjmuje, że takie żądanie może być teoretycznie oparte na ogólnym roszczeniu prewencyjnym z art. 439 k.c. Powołanie się na wymieniony przepis wiąże się jednak z istotnymi trudnościami. Wspomniane wątpliwości prawne skupiają się wokół przesłanek skorzystania z roszczenia, a w szczególności określenia zachowania dostawcy Internetu, które może być uznane za obiektywnie nieprawidłowe. Autor artykułu uważa, że wspomniane roszczenie można skierować do tego podmiotu tylko wtedy, gdy podmiot ten wie, że określona strona internetowa zawiera treść potencjalnie wykorzystywaną do naruszania prawa autorskiego.
Słowa kluczowe: ochrona prewencyjna, blokowanie dostępu do stron internetowych, ochrona prawnoautorska, bezprawność
Krzysztof Żok
Chair of Civil, Commercial and Insurance Law, Adam Mickiewicz University in Poznań
Blocking Access to Websites on the Basis of General Preventive Claim
The purpose of this article is to consider whether the copyright holder may demand that the Internet service provider block access to the website that may be used to infringe the rights to the intangible asset (work) in question. This remedy is provided for in Article 8(3) of Directive on the harmonization of certain aspects of copyright and related rights, as interpreted by the European Union Court of Justice in the UPC Telekabel Wien GmbH judgment. However, the implementation of this norm into the Polish legal system is a subject of controversy. The author of the following study accepts that such a remedy may theoretically be based on a general preventive claim under Article 439 of the Polish Civil Code. Nonetheless, invoking this provision involves significant difficulties. The aforementioned legal doubts focus around the question of conditions that should be met in order to pursue the claim, particularly the determination of the behaviour of the Internet service provider that could be regarded as objectively wrong. The author of the article believes that the claim may be pursued against the provider only if said provider knows that the content of the website may be used to violate copyright.
Keywords: preventive action, blocking access to websites, copyright protection, wrongfulness
Bibliografia:
Agopszowicz A., Obowiązek zapobieżenia szkodzie, Ossolineum 1978
Agopszowicz A., Roszczenie o odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa (art. 439 k.c.), PiP 1973/4
Antoszek T. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Art. 1–449 11 , t. I, red. Gutowski M., Warszawa 2016
Banaszczyk Z. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Art. 1–449 10 , t. I, red. Pietrzykowski K, Warszawa 2018
Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie, Warszawa 2016
Barta J., Markiewicz R. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. Barta J., Markiewicz R., Warszawa 2011
Banaszczyk Z., Recenzja: Antoni Agopszowicz, „Obowiązek zapobieżenia szkodzie. Podstawa i zakres”, NP 1980/9
Bieniek G., Gudowski J. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. III, red. Gudowski J., Warszawa 2018
Bogusławski W., Roszczenie o zapobieżenie szkodzie (art. 439 k.c.), NP 1981/4
Borkowska E., Odpowiedzialność cywilna państwowych przedsiębiorstw przemysłowych za zanieczyszczanie powietrza, PiP 1979/12
Borysiak W. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania. Część ogólna, t. IIIa, red. Osajda K., Warszawa 2017
Brzozowski A., Jastrzębski J., Kaliński M., Skowrońska-Bocian E., Zobowiązania. Część ogólna, Warszawa 2016
Chomiczewski W. [w:] Komentarz do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, red. Lubasz D., Namysłowska M., Warszawa 2011
Czachórski W., Czyny niedozwolone [w:] System Prawa Cywilnego, t. III, Prawo zobowiązań – część ogólna, cz. 1, red. Radwański Z., Ossolineum 1981
Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 2009
Danaher B., Smith M., Telang R., Copyright Enforcement in the Digital Age: Empirical Economic Evidence and Conclusions, http://www.wipo.int/edocs/mdocs/enforcement/en/wipo_ace_10/wipo_ace_10_20.pdf (dostęp: 22.06.2018 r.)
Drzewiecki A. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, red. Ferenc-Szydełko E., Warszawa 2016
Dubis W. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. Gniewek E., Machnikowski P., Warszawa 2017
Harbuz D., Rozwój sieci anonimowych jako przeszkoda w ustaleniu sprawcy naruszenia praw autorskich [w:] Internet a prawo autorskie, red. Niewęgłowski A., Chrzanowski M., Lublin 2016
Gęsicka D.K., Wyłączenie odpowiedzialności dostawców usług sieciowych za treści użytkowników, Warszawa 2014
Härting N., Internetrecht, Köln 2017
Jankowska M. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, red. Ślęzak P., Warszawa 2017
Karaszewski G. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. Ciszewski J., Warszawa 2014
Kaspryszyn J., Ius incognitum? Treść roszczenia prewencyjnego z art. 439 k.c., „Radca Prawny” 1998/6
Kaspryszyn J., Podstawa odpowiedzialności prewencyjnej z art. 439 k.c., „Palestra” 1998/11–12
Kasprzyk R., Akcja prewencyjna o ochronę środowiska, „Palestra” 1990/11–12
Kasprzyk R., Podstawa roszczenie prewencyjnego, „Palestra” 1989/3
Kasprzyk R., Przesłanki roszczenia prewencyjnego z art. 439 k.c., SPE 1988/XL
Katner W.J., Ochrona własności nieruchomości przed naruszeniami posiadania, Warszawa 1982
Katner W.J., Roszczenie o zapobieżenie szkodzie w stosunkach sąsiedzkich, NP 1979/12
Klein A., Recenzja monografii i Antoniego Agopszowicza „Obowiązek zapobieżenia szkodzie. Podstawa
i zakres”, RPEiS 1981/2
Kocon W., Ochrona cywilnoprawna przeciwko niedozwolonym oddziaływaniom na nieruchomości
sąsiednie (art. 144 k.c.), „Palestra” 1977/12
Konarski X., Komentarz do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Warszawa 2004
Kondek J.M. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. IIIa, red. Osajda K., Warszawa 2017
Kot D., Dyrektywa Unii Europejskiej o handlu elektronicznym i jej implikacje dla prawa cywilnego, KPP 2001/1
Kościńska T., Orzecznictwo sądowe w sprawach o cywilnoprawną ochronę środowiska naturalnego człowieka, „Problemy Wymiaru Sprawiedliwości” 1973/2
Kubas A., Obowiązek osób odpowiedzialny za utrzymanie drogi publicznej [w:] Funkcjonariusze administracji w świetle orzecznictwa, t. V, Warszawa 1977
Lanckoroński B. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. IIIa, red. Osajda K., Warszawa 2017
Lewaszkiewicz-Petrykowska B., Recenzja monografi i Antoniego Agopszowicza „Obowiązek zapobieżenia szkodzie”, PiP 1980/8
Lewaszkiewicz-Petrykowska B., Roszczenie o zapobieżenie szkodzie, SPE 1974/XIII
Lewaszkiewicz-Petrykowska B., Wyrządzenie szkody przez kilka osób, Warszawa 1978
Litwiński P., Świadczenie usług drogą elektroniczną [w:] Prawo Internetu, red. Podrecki P., Warszawa 2007
Machała W., Sarbiński R.M., Wymiana plików muzycznych za pośrednictwem Internetu a prawo autorskie, PiP 2002/9
Machnikowski P., Czyny niedozwolone [w:] System Prawa Prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. Olejniczak A., Warszawa 2014
Mikosz R., Prewencyjna ochrona praw rzeczowych, Katowice 1991
Molle A., Weidert S., Haftungsfragen [w:] Handbuch Urheberrecht und Internet, red. Ensthaler J., Weidert S., Frankfurt am Main 2010
Nesterowicz M., Glosa do wyroku SN z 10.2.2010 r., V CSK 287/09, PiM 2013/3–4
Nesterowicz M., Glosa do wyroku SN z 24.10.2013 r., IV CSK 64/13, PiM 2014/3–4
Ohanowicz A., Zbieg norm w kodeksie cywilnym, NP 1966/12
Olejniczak A. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. III, red. Kidyba A., Warszawa 2014
Podrecki P. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. Flisak D., Warszawa 2015
Potrzebowski K., Recenzja: Antoni Agopszowicz, Obowiązek zapobieżenia szkodzie, „Palestra” 1980/1
Radwański Z., Olejniczak A., Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 2016
Safjan M. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Art. 1–449 10 , t. I, red. Pietrzykowski K., Warszawa 2018
Skoczylas J.J., Cywilnoprawne środki ochrony środowiska, Warszawa 1986
Skoczylas J.J., Odpowiedzialność cywilna na podstawie ustawy – prawo ochrony środowiska, PS 2003/4
Szachułowicz J., Odpowiedzialność deliktowa przedsiębiorstw państwowych wprawianych w ruch siłami przyrody, Warszawa 1968
Szczepanowska K., Roszczenie o zapobieżenie szkodzie a sytuacja prawna twórcy wynalazku nie opatentowanego, PUG 1983/7
Szczodrowski J., Pośrednicy internetowi jako adresaci nakazów sądowych w kontekście naruszenia autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych w Internecie – kilka uwag o dostępności oraz zakresie podmiotowym nakazów na tle najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz prawa wybranych państw członkowskich [w:] Zarys Prawa Własności Intelektualnej, t. V, Własność intelektualna w obrocie elektronicznym, red. Kępiński J., Klafkowska-Waśniowska K., Sikorski R., Warszawa 2015
Szpunar A., Ustalenie odszkodowania w prawie cywilnym, Warszawa 1975
Śmieja A., Czyny niedozwolone [w:] System Prawa Prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. Olejniczak A., Warszawa 2014
Śmieja A., Odpowiedzialność odszkodowawcza za zawalenie się budowli, Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo 1993/CCXXVI
Wałachowska M. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. III, red. Habdas M., Fras M., Warszawa 2018
Zelek M.[w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Art. 1–449 11 , t. I, red. Gutowski M., Warszawa 2016
Zieliński A., Ochrona praw podmiotowych [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne – część ogólna, red. Radwański Z., Warszawa 2008
Zieliński M.Z., Odpowiedzialność deliktowa pośredniczących dostawców usług internetowych. Analiza prawnoporównawcza, Warszawa 2013
Ziemianin B., Kitłowski E., Prawo zobowiązań. Część ogólna, Warszawa 2013
Projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie praw autorskich na jednolitym rynku cyfrowym z 14.09.2016 r., COM(2016)593 final, 14.09.2016 r.
Ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Komentarz, Gołaczyński J., Kowalik-Bańczyk K., Majchrowska A., Świerczyński M., Warszawa 2009
Uzasadnienie projektu ustawy o świadczeniu usług droga elektroniczną, druk sejm. nr 409 z 17.04.2002 r., orka.sejm.gov.pl
