Niezawisłość sędziowska w Republice Federalnej Niemiec
Prof. dr hab. Izabela Wróbel
Uniwersytet Zielonogórski
Niezawisłość sędziowska w Republice Federalnej Niemiec
Celem artykułu jest analiza najważniejszych rozwiązań prawnych, zawartych zarówno w Ustawie Zasadniczej RFN, jak i w ustawach zwykłych, służących zapewnieniu niezawisłości sędziowskiej w Niemczech, zmierzająca do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy sędzia niemiecki jest niezawisły, a jeżeli tak - jak rozumiana jest jego niezawisłość i co ją gwarantuje. Postawienie tego pytania stało się zasadne w świetle prowadzonej w Polsce od 2017 r. debaty publicznej na temat reformy sądownictwa, w której to debacie autorzy i zwolennicy reformy posługiwali się argumentami opartymi na podobieństwie rozwiązań zaproponowanych przez większość parlamentarną do tych, które obowiązują m.in. w Niemczech. Analiza wykazała, że Ustawa Zasadnicza RFN i ustawy zwykłe ustanawiają i w dostateczny sposób gwarantują rzeczową i osobistą niezawisłość sędziów w odniesieniu do pozostałych dwóch władz, przede wszystkim władzy wykonawczej. Niezawisłość sędziowską należy jednak rozpatrywać w kontekście federalnego charakteru państwa oraz osadzonego w historii i tradycji sposobu rozumienia instytucji legitymacji demokratycznej i związanego z zasadą podziału władzy mechanizmu checks and balances.
Słowa kluczowe: trójpodział władzy, władza sądownicza, sądownictwo, sędziowie, niezawisłość sędziowska
Independent Judiciary in the Federal Republic of Germany
The purpose of this article is to analyse the most important safeguards in the German Constitution and ordinary legislation for the independence of the judiciary, with a view to answering the question whether the German judge is independent and, if so, how that independence is understood and what guarantees it. Asking this question became necessary in the context of the public debate pending in Poland since 2017 on judicial reforms, with both the proponents and the opponents of the reform relying on arguments based on the similarity of the parliamentary majority’s proposals to the framework already in place in, among others, Germany. The analysis showed that Grundgesetz and ordinary legislation establish and sufficiently guarantee the objective and subjective independence of the judiciary in relation to the other two powers and especially the executive power. The independence of the judiciary must, however, be approached in the context of the state’s federal structure and the historically and traditionally grounded understanding of the institution of democratic legitimacy and the system of checks and balances associated with the separation of powers.
Słowa kluczowe: separation of powers, judicial power, judiciary, judges, independence of the judiciary
Bibliografia:
Balcerzak M., Prawo sędziego do niezawisłości czy prawo człowieka do niezawisłego sądu? Refleksje na tle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Baka v. Węgry, [w:] Ubi ius, ibi remedium. Księga dedykowana pamięci Profesora Jana Kolasy, red. B. Krzan, Warszawa 2016.
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012.
Banaszak B., Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych, LEX 2012.
Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2010.
Banaszak B., System konstytucyjny Niemiec, Warszawa 2005.
Bell J., European Perspectives on a Judicial Appointments Commission, The Cambridge Yearbook of European Legal Studies 2004, vol. 6.
Böttcher R., [w:] Die Strafprozeßordnung und das Gerichtsverfassungsgesetz. Großkommentar. Zehnter Band. GVG; EGGVG, red. V. Erb, R. Esser, U. Franke, K. Graalmann-Scheerer, H. Hilger, A. Ignor, Berlin–New York 2010.
Braun J., Einführung in die Rechtswissenschaft, Tübingen 2007.
Bredt S., Die demokratische Legitimationunabhängiger Institutionen. Vom funktionalen zum politikfeldbezogenen Demokratieprinzip, Tübingen 2006.
Foster N., Sule S., German Legal System and Laws, Oxford–New York 2010.
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2016.
Górski A., Stanisław Dąbrowski o sądzie i sędziach, [w:] Sine Ira et Studio. Księga jubileuszowa dedykowana Sędziemu Jackowi Gudowskiemu, red. T. Ereciński, P. Grzegorczyk, K. Weitz, Warszawa 2016.
J.W., Ustrój federalny Niemiec a system decyzyjny Unii Europejskiej, Kraków 2005.
Janicka D., Ustawa zasadnicza w praktyce Republiki Federalnej Niemiec (1949–1989), Toruń 2009.
Kaczmarczyk K., [w:] System organów państwowych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. H. Zięba-Załucka, LEX 2007.
Laskowska M., [w:] Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego czerwiec 2015–marzec 2016, red. P. Radziewicz, P. Tuleja, Warszawa 2017.
Lis-Staranowicz D., [w:] Wolności i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. M. Chmaj, Warszawa 2016.
Loewenstein K., Verfassungslehre, Tübingen 2000.
Łazarska A., Niezawisłość sędziowska w sprawowaniu urzędu, [w:] Pozycja ustrojowa sędziego, red. R. Piotrowski, Warszawa 2015.
Michór A., Sądownictwo powszechne w systemie wymiaru sprawiedliwości, [w:] 25 lat doświadczeń ustrojowo-prawnych III Rzeczypospolitej, red. H. Duszka-Jakimko, E. Kozerska, Warszawa 2015.
Mikołajewicz J., Kilka uwag o legitymizacji Trybunału Konstytucyjnego w kontekście obsady stanowisk sędziowskich, [w:] Wykładnia konstytucji. Aktualne problemy i tendencje, red. M. Smolak, LEX 2016.
Młynarska-Sobaczewska A., [w:] Polskie prawo konstytucyjne, red. D. Górecki, Warszawa 2012.
Naleziński B., [w:] Prawo konstytucyjne, red. P. Tuleja, Warszawa 1995.
Pilz F., Ortwein H., Das politische System Deutschlands. Systemintegrierende Einführung in das Regierungs-, Wirtschafts- und Sozialsystem, München–Wien 2008.
Rakowska-Trela A., Niezależność, niezawisłość, swoboda a dowolność. Granice wymierzania sprawiedliwości, [w:] Legitymizacja władzy sądowniczej, red. A. Machnikowska, LEX 2016.
Reinhardt M., Konsistente Jurisdiktion. Grundlegung einer verfassungsrechtlichen Theorie der rechtsgestaltenden Rechtsprechung, Tübingen 1997.
Rost A., Instytucje polskiego prawa konstytucyjnego, Poznań 2013.
Sarnecki P., [w:] Prawo konstytucyjne, red. P. Tuleja, Warszawa 1995.
Sarnecki P., Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Warszawa 2013.
Schade P., Grundgesetz mit Kommentierung, Regensburg 2012.
Skuczyński P., Postawy prawników wobec kryzysu konstytucyjnego a niezawisłość sędziowska, [w:] Granice niezawisłości sędziów i niezależności sądów?, red. G. Borkowski, Warszawa–Toruń 2016.
Sodan H., [w:] Handbuch des Staatsrechts. Band V. Rechtsquellen, Organisationen. Finanzen, red. J. Isensee, P. Kirchhof, Heidelberg 2007.
Tkaczyński Zajadło J., Nieposłuszeństwo sędziowskie, PiP 2006, nr 1.
Tolksdorf K., Die richterliche Unabhängigkeit in Deutschland und in Transformationsgesellschaften, [w:] Deutsche Beratung bei Rechts- und Justizreformen im Ausland, red. S. Hülshörster, D. Mirow, Berlin 2012.
Tschentscher A., Demokratische Legitimation der dritten Gewalt, Tübingen 2006.
W. Sanetra, Swoboda decyzji sędziowskiej z perspektywy Sądu Najwyższego, [w:] Dyskrecjonalność w prawie, red. W. Staśkiewicz, T. Stawecki, Warszawa 2010.
Wiliński P., Karlik P., [w:] Konstytucja RP, t. II, Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Witkowski S., Zmiany Ustawy Zasadniczej w świetle członkostwa Niemiec w UE, [w:] Europeizacja konstytucji państw Unii Europejskiej, red. K. Kubuj, J. Wawrzyniak, Warszawa 2011.
Zantis Ch., Das Richterspruchprivileg in nationaler und gemeinschafsrechtlicher Hinsicht, Frankfurt am Main 2010.
Prof. dr hab. Jacek Falski
Instytut Nauk Prawnych PAN
Kryteria oceny (religijnie uzasadnianych) wniosków o azyl w krajach UE, w świetle konstruktywnego dialogu między ETPC i TSUE
Artykuł przybliża w oparciu o najnowsze orzecznictwo ETPC i TSUE, (które nie tylko umownie można uznać za konstruktywny dialog Trybunałów w tym zakresie) kwestie kryteriów i zasad przyznawania azylu (dopuszczalności wydalenia) w krajach UE, wnioskodawcom z krajów muzułmańskich powołującym się w tym celu na przesłanki natury religijnej. Tekst porusza także problem dopuszczalności eksterytorialnego stosowania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (Karty Praw Podstawowych UE).
Słowa kluczowe: prawo religijne, prawa człowieka, wnioski o azyl, prawo UE
Evaluation Criteria for (Religiously Motivated) Asylum Requests in EU Countries, in the Light of Constructive Dialogue between the ECtHR and the CJEU
This article zooms in on the criteria and principles for asylum granting (permissibility of being returned) in EU Member States for applicants from Muslim countries citing religious grounds, on the basis of the most recent jurisprudence of the ECtHR and the CJEU (which can be regarded as a constructive dialogue between the Courts in more than a figurative sense). The text deals also with the problem of permissibility of exterritorial application of the European Convention of Human Rights (EU Charter of Fundamental Rights).
Keywords: law on religious denominations, human rights, asylum requests, EU law
Bibliografia:
Dubant E., La procéduralisation des obligations substantielles relatives aux droits foundamentaux substantieles par la Cour européenne des droits de l‘homme, Revue trimestrielle des droits de l’homme 2007, nr 70.
Falski J., Europejskie kryteria wolności sumienia i wyznania a Islam, PiP 2008, nr 9.
Fulkens F., Postface, [w:] Classer les droits de l’homme, red. E. Bribosia, H. Hennebel, Bruxelles 2004.
Garlicki L., Cooperation of Courts. The Role of Supranational Juridiction Europe, International Journal of Constitutional Law 2008, nr 3–4.
Garlicki L., Ochrona praw jednostki w XXI w. (Globalizacja – Standardy lokalne – Dialog między sądami), [w:] 25 lat transformacji ustrojowej w Polsce i w Europie środkowo-wschodniej, red. E. Gdulewicz, W. Orłowski, S. Patyra, Lublin 2015.
Schahmaneche A., La politique du droit d’asile, Revue du Droit Public 2013, nr 3.
Schahmaneche A., M. Afroukh, Les demandes d’asile foundées sur la religion devant la Cour européenne des droits de l’homme: une protection à eclipses, Revue trimestrelle des droits de l’homme 2017, nr 110.
Simon D., Des influances reciproques entre C.J.C.E. I C.E.D.H.: je t’aime. Moi non plus?, Pouvoirs 2001, nr 96.
Mgr Paweł M. Dudek
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Dr Mikołaj Małecki
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Charakter prawny kontratypu w świetle koncepcji zbiegu wartościowań tego samego czynu
Celem artykułu jest reinterpretacja instytucji kontratypu z wykorzystaniem prawnomaterialnej koncepcji zbiegu wartościowań tego samego czynu. W ramach rozważań przedstawiona została charakterystyka elementów typizujących i zbiegowych kontratypu, ich normatywna funkcja dla oceny odpowiedzialności karnej podmiotu, a także sposób wartościowania czynu w oparciu o przepis kontratypizujący. Zaprezentowano problem kwalifikacji prawnej czynu podjętego w okolicznościach kontratypowych oraz ukazano zalety przedstawianej koncepcji w stosunku do alternatywnych modeli kontratypu. Rozważania uzupełnione zostały o elementarne uwagi z zakresu procesu karnego. W rezultacie stwierdzono, że przepis kontratypizujący jest strukturą normatywną o podwójnym charakterze prawnym – wysławia przedmiotowe i podmiotowe znamiona typu zachowania się człowieka oraz klauzulę kolizyjną rozstrzygającą o konsekwencjach zbiegu przepisów w ramach jednoczynowej realizacji znamion typu czynu zabronionego pod groźbą kary i ustawowego kontratypu. Klauzula kolizyjna kontratypu prowadzi do usunięcia wielości ocen tego samego czynu w oparciu o mechanizm eliminacyjnego zbiegu przepisów.
Słowa kluczowe: kontratyp, czyn karalny, prawo karne, zbieg przepisów, odpowiedzialność karna
The Legal Status of Justification under the Concept of Concurrent Evaluations of the Same Act
The purpose of this article is to reinterpret the institution of justification in reliance on the concept of concurrence evaluations of the same act under substantive law. The discussion identifies the characteristics of the typifying and the concurrent elements to justification, their normative function in the evaluation of the subject’s criminal liability, and the method for evaluating the act on the basis of the justifying provision (‘defence’). It further presents the problem of classification of an act undertaken in justifying circumstances, as well as brings out the advantages of the concept at hand in comparison to alternative justification models. The discussion is rounded out with elementary remarks from the scope of procedural criminal law. In the end it is noted that the justifying provision is a normative structure of dual legal character — it verbalizes the mens rea and the actus reus, and provides a rule for conflicts of laws to determine the consequences of a concurrence of provisions in the simultaneous materialization of the elements of a criminally prohibited act and an applicable statutory justification. The effect of the conflict of laws rule is to remove the multiplicity of evaluations of the same act on the basis of the mechanism of eliminatory concurrence of provisions.
Keywords: justification, punishable act, criminal law, concurrence of provisions, criminal liability
Bibliografia:
Bielski M., Koncepcja kontratypów jako okoliczności wyłączających karalność, CzPKiNP 2010, nr 2.
Czepita S., O pojęciu czynności konwencjonalnej i jej odmianach, Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny 2017, nr 1.
Daniluk P., Zbieg kontratypów, Prokuratura i Prawo 2007, nr 2.
Dąbrowska-Kardas M., Analiza dyrektywalna przepisów części ogólnej kodeksu karnego, Warszawa 2012.
Gizbert-Studnicki T., Wieloznaczność leksykalna w interpretacji prawniczej, Kraków 1978.
Hart H.L.A., The Concept of Law, Oxford 1994.
Kardas P., O relacjach między strukturą przestępstwa a dekodowanymi z przepisów prawa karnego strukturami normatywnymi, CzPKiNP 2012, nr 4.
Kardas P., Zbieg przepisów ustawy w prawie karnym. Analiza teoretyczna, Warszawa 2011.
Nowak L., Wronkowska S., Zieliński M., Ziembiński Z., Czynności konwencjonalne w prawie, Studia Prawnicze 1972, nr 2.
Opałek K., Wróblewski J., Zagadnienia teorii prawa, Warszawa 1969.
Sarkowicz R., Poziomowa interpretacja tekstu prawnego, Kraków 1995.
Świrydowicz K., Wronkowska S., Zieliński M., Ziembiński Z., O nieporozumieniach dotyczących tzw. „norm zezwalających”, PiP 1975, nr 7.
Wolter W., Funkcja błędu w prawie karnym, Warszawa 1965.
Wolter W., O kontratypach i braku społecznej szkodliwości, PiP nr 1963, nr 10.
Wróbel W., Konstrukcja kontratypu jako sposób uadekwatnienia treści normy sankcjonowanej i sankcjonującej w procesie wykładni prawa karnego, [w:] W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010.
Wróbel W., Zmiana normatywna i zasady intertemporalne w prawie karnym, Kraków 2003.
Wróbel W., Zoll A., Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2012.
Zakrzewski P., Stopniowanie winy w prawie karnym, Warszawa 2016.
Zieliński M., Derywacyjna koncepcja wykładni jako koncepcja zintegrowana, RPEiS 2006.
Zieliński M., Zirk-Sadowski M., Klaryfikacyjność i derywacyjność w integrowaniu polskich teorii wykładni prawa, Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny 2011 nr 2.
Zoll A., [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t. 1, Komentarz do art. 1–116 k.k., red. A. Zoll, Warszawa 2012.
Zoll A., Karalność i karygodność czynu jako odrębne elementy struktury przestępstwa, [w:] Teoretyczne problemy odpowiedzialności karnej w polskim oraz niemieckim prawie karnym, red. T. Kaczmarek, Wrocław 1990.
Zoll A., O normie prawnej z punktu widzenia prawa karnego, Krakowskie Studia Prawnicze,1990, t. XXIII.
Zoll A., Okoliczności wyłączające bezprawność czynu (zagadnienia ogólne), Warszawa 1982.
Mgr Michał Piechota
Uniwersytet Warszawski
Wsteczne określanie terminu utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów zmieniających lub uchylających
Zagadnienie skutków wyroków odnoszących się do przepisów zmieniających i uchylających było w ostatnich latach wyjątkowo doniosłe dla praktyki orzeczniczej polskiego sądu konstytucyjnego, zwłaszcza w sprawie K 47/15. To, jakie skutki mogą wywołać wyroki Trybunału o niekonstytucyjności przepisów zmieniających i uchylających, a także korzystanie przez niego z kompetencji do określenia terminu utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów, było już przedmiotem badań dogmatycznych . W literaturze zazwyczaj przyjmowano, że Trybunał może określać termin utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów wyłącznie prospektywnie. Niektórzy autorzy sygnalizowali, że TK mógłby wskazać – jako inny termin utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów – także termin wsteczny . Tym niemniej dotychczas nie przedstawiono pogłębionego uzasadnienia tej możliwości ani nie wskazano szerzej, w jakich okolicznościach takie działanie byłoby uzasadnione. Celem artykułu jest uzupełnienie tej luki w literaturze i podjęcie próby uzasadnienia możliwości zastosowania kompetencji do wstecznego określania terminu utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów zmieniających lub uchylających oraz wskazanie sytuacji, gdy skorzystanie z tej możliwości byłoby zasadne.
Słowa kluczowe: skutki wyroku Trybunału Konstytucyjnego, wsteczne określenie terminu utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów, prawodawcze normy kompetencyjne
Repealing Provisions Deemed Unconstitutional
The paper discusses the Constitutional Tribunal’s powers with regard to the timing of the effects of its rulings. The need to analyse this issue arose in the context of the Tribunal’s judgment in K 47/15. The paper constitutes an attempt at justifying the hypothesis that it was within the Tribunal’s purview to exercise its power under Article 190(3) of the Constitution to backdate the effects of its judgment (although the Tribunal’s judgments, in principle, are forward-looking). This way, the Tribunal was empowered to nullify the legal effects of the entry into force of the unconstitutional provisions (i.e., it was empowered to cause unconstitutional amendments or repeals to cease to have effect as a result of its judgment). Such a manner of exercise of the Tribunal’s power provided for in Article 190(3) of the Constitution raises considerable reservations. However, it could be justified in a situation when the legislator has committed the most serious irregularities in the course of the legislative process, such as violations of norms on competence. Such a violation constitutes the usurpation of power and therewith it violates the principle of a democratic state ruled by law.
Keywords: effects of a judgment of the Constitutional Tribunal, retroactive dating of unconstitutional provisions’ loss of effect, legislative norms governing competence
Bibliografia:
Dębowska A., Tuleja P., Dopuszczalność, charakter i skutki tzw. odżycia przepisów po wyroku Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Znaczenie wyroków Trybunału Konstytucyjnego dla tekstu jednolitego ustawy, red. M. Laskowska, Warszawa 2017.
Mączyński A., Podkowik J., [w:] Konstytucja RP, t. II, Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Mączyński A., Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Trybunał Konstytucyjny. Księga XX-lecia, red. M. Zubik, Warszawa 2006.
Voßkuhle A., Federalny Sąd Konstytucyjny a parlament, [w:] Wykłady w Trybunale Konstytucyjnym z lat 2011–2012, Studia i Materiały Trybunału Konstytucyjnego, t. XLIX, Warszawa 2014.
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012.
Łętowska E., Sugestie dla mego librecisty (wykład w czasie uroczystości przyznania doktoratu honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego, 24.06.2016 r.), PiP 2016, nr 9.
Kaczor J., „Odżycie przepisu” jako skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Znaczenie wyroków Trybunału Konstytucyjnego dla tekstu jednolitego ustawy, red. M. Laskowska, Warszawa 2017.
Trzciński J., Trybunał Konstytucyjny – regulacja konstytucyjna i praktyka, [w:] Sądy i trybunały w konstytucji i w praktyce, red. W. Skrzydło, Warszawa 2005.
Gonera K., Łętowska E., Artykuł 190 Konstytucji i jego konsekwencje w praktyce sądowej, PiP 2003.
Gonera K., Łętowska E., Odroczenie utraty mocy niekonstytucyjnej normy i wznowienie postępowania po wyroku Trybunału Konstytucyjnego, PiP 2008, nr 6.
Wojtyczek K., Sądownictwo konstytucyjne w Polsce. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2013.
Zaradkiewicz K., Uzupełniające instrumenty sanacji hierarchicznej spójności norm wprowadzanej przez Trybunał Konstytucyjny, [w:] Księga XXV-lecia Trybunału Konstytucyjnego. Ewolucja funkcji i zadań Trybunału Konstytucyjnego – założenia a ich praktyczna realizacja, red. K. Budziło, Warszawa 2010.
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2016.
Ziółkowski M., Skutki czasowe wyroków Trybunału Konstytucyjnego (w świetle orzecznictwa SN i TK), Europejski Przegląd Sądowy 2012, nr 4.
Florczak-Wątor M., Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i ich skutki prawne, Poznań 2006.
Matczak M., [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 1, Instytucje prawa administracyjnego, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2015.
Safjan M., Zasięg czasowy obowiązywania orzeczeń, Rzeczpospolita z 28.01.2002 r.
Ziółkowski M., Standard legalności stanowienia ustawy w orzecznictwie konstytucyjnym, [w:] Kontrola legalności ustawy w Sejmie, red. P. Radziewicz, Warszawa 2015.
Zubik M., Recenzja książki «Sądy i trybunały w konstytucji i w praktyce» pod red. Wiesława Skrzydły, Przegląd Sejmowy 2006, nr 1.
Zubik M., Stabilizacja stosunków prawnych. Konstytucyjne prawo podmiotowe in statu nascendi? (rzecz o nienazwanych wolnościach i prawach oraz skardze konstytucyjnej), [w:] Ustroje: tradycje i porównania. Księga jubileuszowa dedykowana prof. dr hab. Marianowi Grzybowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. P. Mikuli, A. Kulig, J. Karp, G. Kuca, Warszawa 2015.
Radziewicz P., Kontrola konstytucyjności uchwał Sejmu (uwagi na marginesie postanowienia TK w sprawie U 8/15), PiP 2016, nr 7.
Radziewicz P., Nieważność jako skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sferze stanowienia prawa, Kwartalnik Prawa Publicznego 2012, nr 1.
Radziewicz P., Pominięcie przez Trybunał Konstytucyjny ustawy określającej tryb kontroli konstytucyjności prawa, PiP 2016, nr 10.
Radziewicz P., W sprawie proceduralnej kontroli konstytucyjności ustawy i wad czynności ustawodawczych, [w:] Konstytucja. Rząd. Parlament. Księga Jubileuszowa Profesora Jerzego Ciemniewskiego, red. P. Radziewicz, J. Wawrzyniak, Warszawa 2014.
Tuleja P., Dopuszczalność tzw. odżycia norm po wyroku Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Tekst jednolity ustawy wobec orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, red. M. Laskowska, Z. Wrona, Warszawa 2013.
Wronkowska S., Kilka uwag o „prawodawcy negatywnym”, PiP 2008, nr 10.
Wronkowska S., Zieliński M., Komentarz do zasad techniki prawodawczej, Warszawa 2004.
Wronkowska S., O wadliwych aktach normatywnych w ujęciu wiedeńskiej szkoły teorii prawa, [w:] Studia z filozofii prawa, red. J. Stelmach, Kraków 2001.
Sokolewicz W., Zubik M., uwagi do artykułu 7, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 1, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
Dr Krzysztof Szczucki
Uniwersytet Warszawski
Relacja między odpowiedzialnością etyczną i karną na przykładzie zasady podwójnego skutku
Rozpoznanie relacji, przynajmniej krzyżowania się, etyki i prawa karnego otwiera niezwykle interesującą przestrzeń badań naukowych. Jedną z ciekawszych figur z zakresu odpowiedzialności etycznej jest zasada podwójnego skutku. Zauważona jest ona zresztą także w wypowiedziach prawniczych, zwłaszcza w obszarze prawa medycznego . Zasadne wydaje się zatem ustalenie brzmienia tej zasady, a następnie próba rozważenia, w jakim stopniu wynik jej zastosowania na płaszczyźnie odpowiedzialności etycznej pokrywa się z wynikiem zastosowania figur karnoprawnych. W niniejszym artykule autor proponuje dwa przykłady ilustrujące omawiany problem. Pierwszym może być ciąża ektopowa, inaczej zwana pozamaciczną, czyli taka, w której zapłodniona komórka jajowa zagnieździła się poza macicą. Jest to sytuacja niezwykle trudna, uniemożliwia bowiem rozwój ciąży w kierunku rozwoju dziecka pozwalającego na jego przeżycie, jednocześnie poważnie i bezpośrednio zagraża życiu i zdrowiu kobiety. W takich przypadkach zazwyczaj proponuje się kobiecie zastosowanie takiej procedury medycznej, która w konsekwencji spowoduje przerwanie ciąży. Problem ma istotne znacznie moralne i prawne. Zarówno etyka, jak i prawo karne muszą ocenić taką procedurę medyczną, zwłaszcza jeżeli w danym systemie prawnym nie obowiązuje generalne dozwolenie na przeprowadzanie zabiegów przerwania ciąży. Zdaniem autora, z obecnie obowiązujących norm prawnych w Polsce można wyinterpretować takie, które uchylą ewentualną odpowiedzialność lekarza za skutek w postaci przerwania ciąży spowodowany ratowaniem życia kobiety. Warto zastanowić się nad tym, jak etyka radzi sobie z przedstawionym zagadnieniem, a następnie ocenić poprawność rozwiązania zastosowanego w prawie karnym. Jakkolwiek przywołany tutaj kazus jest przykładem zdarzenia szczególnie trudnego, to schemat będący jego podstawą odpowiada zdarzeniom w zasadzie codziennym, także w związku z procesem leczenia. Nierzadko przecież stosowane procedury medyczne, lecząc człowieka, jednocześnie szkodzą mu lub stwarzają jakiś poziom niebezpieczeństwa. Warto rozważyć podstawę dopuszczalności takiego stanu rzeczy. Widać to, być może jeszcze lepiej, na innym przykładzie, mianowicie lekarza podającego pacjentowi w stanie terminalnym silne analgetyki, które uśmierzają bardzo dolegliwy ból, ale jednocześnie mogą przyspieszyć śmierć pacjenta. Lekarz niewątpliwie chce uśmierzyć ból, ale jest także świadomy skutków ubocznych, jakie zostaną wywołane zaleconymi przez niego środkami.
Słowa kluczowe: zasada podwójnego skutku, Tomasz z Akwinu, odpowiedzialność etyczna
Relation Between Ethical Responsibility and CriminalLiability on the Basis of the Principle of Double Effect
Criminal law, as the branch of law that has been traditionally seen as the appropriate one to identify and assign liability for actions that seriously breach legal norms, plays a far more important role. Not only are verdicts of guilt perceived by the public as an indication or confirmation of a breach of the law, but they are also believed to be a sort of condemnation. Therefore, they undoubtedly carry moral significance. In fact, the legislator’s decisions top criminalize overlap to a large extent with citizens’ moral beliefs, especially in the area traditionally reserved for criminal law, such as the crimes of homicide or larceny. The link between criminal law and ethical beliefs in the catalogue of prohibited actions is obvious. What most likely deserves an analysis is whether such a relationship also exists in the general part of criminal law. The proposed existence of such a relationship is based on the notion of the ethical principle of double effect and its possible impact on the exclusion of unlawfulness in criminal law. A diligent analysis of the principle of double effect and the effort to translate its effects into the language of criminal law may lead to the conclusion that any conduct justified on the basis of that principle should be seen as primarily lawful in criminal law. A more modest version indicates that the legislator should so formulate the principles of criminal liability that at least – regardless of the judgement sphere – such an agent (e.g. the person trying to save a pregnant woman’s life) would not be charged with criminal liability.
Keywords: principle of double effect, criminal liability, Thomas Aquinas, ethical responsibility
Bibliografia:
Andrejew I., Ustawowe znamiona czynu. Typizacja i kwalifikacja przestępstw, Warszawa 1978.
Bosek L., [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 1–86, red. L. Bosek, M. Safjan, Warszawa 2016.
Breczko A., Podmiotowość prawna człowieka w warunkach postępu biotechnomedycznego, Białystok 2011.
Cavanaugh T.A., Double-Effect Reasoning: Doing Good and Avoiding Evil, Oxford 2017.
Chyrowicz B., O sytuacjach bez wyjścia w etyce, Kraków 2008.
Chyrowicz B., Zamiar i skutki. Filozoficzna analiza zasady podwójnego skutku, Lublin 1997.
Citowicz R., Spory wokół rozumienia umyślności i jej postaci, Prokuratura i Prawo 1999, nr 6.
Duff R.A., Responsibility, Citizenship, and Criminal Law, [w:] Philosophical Foundations of Criminal Law, red. R.A. Duff, S.P. Green, Oxford 2011.
Duff R.A., Towards a Modest Legal Moralism, Criminal Law and Philosophy 2014, vol. 8.
Finnis J., Human Rights & Common Good. Collected Essays, vol. III, Oxford 2011.
Finnis J., Prawo naturalne i uprawnienia naturalne, Warszawa 2001, tłum. K. Lossman
Gardner J., Jung H., Making Sense of Mens Rea: Antony Duff’s Account, Oxford Journal of Legal Studies 1991, vol. 11, nr 4.
Gardner J., Offences and Defences. Selected Essays in the Philosophy of Criminal Law, Oxford 2007.
Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
Jędrzejewski Z., Teoria negatywnych znamion typu czynu zabronionego, [w:] System Prawa Karnego, t. 4, Nauka o przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej, red. L. Paprzycki, Warszawa 2016.
Kaczor Ch., The Ethics of Ectopic Pregnancy. A Critical Reconsideration of Salpingostomy and Methotrexate, The Linacre Quarterly 2009, nr 76.
Kardas P., O relacjach między strukturą przestępstwa a dekodowanymi z przepisów prawa karnego strukturami normatywnymi, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2012, nr 4.
Krzymuski E., Teoria karna Kanta ze stanowiska ogólnej nauki o rozumie praktycznym, Kraków 2013.
Lachowski J., Strona podmiotowa czynu zabronionego, [w:] System Prawa Karnego, t. 3, Nauka o przestępstwie. Zasady odpowiedzialności, red. R. Dębski, Warszawa 2013.
Makarewicz J., Wstęp do filozofii prawa karnego w oparciu o podstawy historyczno-rozwojowe, Lublin 2009;
Mącior W., Czyn ludzki i jego znaczenie w prawie karnym. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1990.
Piechowiak M., [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 1–86, red. L. Bosek, M. Safjan, Warszawa 2016.
Sroka T., [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 1–86, red. L. Bosek, M. Safjan, Warszawa 2016.
Szczucki K., Ethical Legitimacy of Criminal Law, International Journal of Law, Crime and Justice 2018, vol. 53.
Szczucki K., Wykładnia prokonstytucyjna prawa karnego, Warszawa 2015.
Ślipko T., Zarys etyki ogólnej, Kraków 2004.
Wolter W., Czynnik psychiczny w istocie przestępstwa, Kraków 1924.
Wróbel J., Ciąża ektopowa z perspektywy bioetycznej, Roczniki Teologiczne 2014, nr 3.
Wróbel W., Rezygnacja z uporczywej terapii w świetle polskiego prawa, Medycyna Praktyczna 2009, nr 9.
Wróblewski B., Przedmiot przestępstwa, zamachu i ochrony w prawie karnym, Wilno 1939, s. 8; P. Zakrzewski, Stopniowanie winy w prawie karnym, Warszawa 2016.
Zoll A., Czy jest uzasadnione wyróżnianie pierwotnej i wtórnej legalności?, [w:] W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010.
Zoll A., O normie prawnej z punktu widzenia prawa karnego, Krakowskie Studia Prawnicze1990, nr 23.
Zoll A., Okoliczności wyłączające bezprawność czynu, Warszawa 1982.
Prof. dr hab. Emil W. Pływaczewski
Uniwersytet w Białymstoku
Prof. dr hab. Ewa M. Guzik-Makaruk
Uniwersytet w Białymstoku
Prof. dr hab. Wojciech Filipkowski
Uniwersytet w Białymstoku
Teoria i praktyka - inicjatywy i prace badawcze Białostockiej Szkoły Kryminologii
Artykuł przedstawia przykłady łączenia teorii i praktyki w prowadzeniu zaawansowanych badań kryminologicznych przez pracowników Zakładu Prawa Karnego i Kryminologii Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. Wymienione zostały innowacyjne projekty naukowe i wdrożeniowe, w których pracownicy Zakładu brali udział jako kierownicy lub główni wykonawcy od 2002 r. Dotyczyły one takich obszarów jako przestępczość zorganizowana, narkotykowa, ekonomiczna, transgraniczna, okołotransplantacyjna, a także zjawisko szeroko rozumianego wykluczenia społecznego. Bliżej scharakteryzowane zostały wybrane projekty krajowe i międzynarodowe. Ostatnim wydarzeniem było powołanie w 2017 r. Międzynarodowego Centrum Badań i Ekspertyz Kryminologicznych. W podsumowaniu przedstawiono także podstawowe założenia Białostockiej Szkoły Kryminologii. Do jej cech charakterystycznych należą: wymienione powyżej szczególne obszary zainteresowań naukowych oraz prowadzenie interdyscyplinarnych, kompleksowych i skoordynowanych badań empirycznych we współpracy z wiodącymi międzynarodowymi ośrodkami akademickimi, organami państwowymi oraz sektorem prywatnym i pozarządowym.
Słowa kluczowe: Białostocka Szkoła Kryminologii, badania naukowe, Międzynarodowe Centrum Badań i Ekspertyz Kryminologicznych, Międzynarodowe Badanie Przestępczości Nieletnich, interdyscyplinarność, innowacyjność badań
Theory and Practice: Initiatives and Current Research of the Białystok School of Criminology
The article presents examples of combining theory and practice in the conduct of advanced criminological research by the staff of the Criminal Law and Criminology Department of the Faculty of Law at the University of Bialystok. It enumerates the research and development projects involving Faculty staff as managers or key contractors since 2002. Subjects have included, without limitation, organized, drug, business, cross-border and transplant-related crime, as well as the phenomenon of broadly understood social exclusion. Selected national and international projects are further characterized. The last of the discussed events is the establishment of the International Centre of Criminological Research and Expertise in 2017.
The basic ideas behind the Bialystok School of Criminology are also presented in article’s conclusions. The Schools distinctive characteristics include the above-mentioned areas of focused academic interest and the conduct of interdisciplinary, comprehensive and co-ordinated empirical research in collaboration with leading international academic centres, state authorities, non-governmental organizations and private actors.
Keywords: Bialystok School of Criminology, academic research, International Centre of Criminological Research and Expertise, International Self-Report Survey of Juvenile Delinquency, interdisciplinarity, innovation in research
Bibliografia:
Bezpieczeństwo osób niewidomych i słabowidzących ze szczególnym uwzględnieniem ruchu drogowego. Aspekty prawne i kryminologiczne, red. E.M. Guzik-Makaruk, E.W. Pływaczewski, E. Zatyka, Białystok 2014. Bezpieczeństwo osób niewidomych i słabowidzących w ruchu drogowym. Wybrane aspekty praktyczne, red. K. Laskowska, W. Filipkowski, E. Glińska, Białystok 2014.
Boratyńska K.T., Podsłuch w ustawodawstwie polskim i wybranych krajach zachodnich, praca doktorska niepublikowana, napisana pod kierunkiem prof. A. Bulsiewicza, obroniona w 2004 r. na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku.
Di Nicola A., et al., Study on Paving the Way for Future Policy Initiatives in the Field of Fight Against Organised Crime: The Effectiveness of Specific Criminal Law Measures Targeting Organised Crime. Publications Office of the European Union, Luxembourg 2015.
Enerlich M., Łapownictwo w Policji i jego zwalczanie, rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. E.W. Pływaczewskiego, obroniona w 2000 r. na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku.
Filipkowski W., Przestępczość zorganizowana w Europie: koncepcje, wzory i polityka w Unii Europejskiej i poza nią. Konferencja międzynarodowa, Max Planck Institute for Foreign and International Criminal Law, 27.02–1.03.2003, Freiburg (Niemcy), Prokuratura i Prawo 2003, nr 11.
Filipkowski W., Zwalczanie przestępczości zorganizowanej w aspekcie finansowym, Kraków 2004; Proceder prania pieniędzy i jego implikacje, red. E.W. Pływaczewski, Warszawa 2013.
Guzik-Makaruk E.M., Jurgielewicz-Delegacz E., Badania nad bezpieczeństwem osób z niepełnosprawnościami, w tym osób niewidomych i słabowidzących, uczestniczących w ruchu drogowym, Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania 2016, nr 1.
Guzik-Makaruk E.M., Pawluczuk P., Ustawa o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, stwarzających zagrożenie życia, zdrowia, wolności seksualnej innych osób – z dwuletniej perspektywy swego obowiązywania, [w:] Współczesne problemy prawa: nadużycia prawa, red. I. Nowicka, D. Mocarska, Szczytno 2016.
Guzik-Makaruk E.M., Transplantacja narządów, tkanek i komórek. Wybrane aspekty kryminologiczne i prawnokarne, Białystok 2016.
Guzik-Makaruk E.M., Transplantacja organów, tkanek i komórek w ujęciu prawnym i kryminologicznym. Studium prawnoporównawcze, Białystok 2008.
Identyfikacja i przeciwdziałanie współczesnym zagrożeniom, red. E.M. Guzik-Makaruk, Warszawa 2011.
Jurisdiktionskonflikte bei grenzüberschreitender Kriminalität – Conflicts of jurisdiction in cross-border crime situations. Ein Rechtsvergleich zum Internationalen Strafrecht – A comparative law study on international criminal law, red. A. Sinn, Osnabrück 2012.
Kowalewska-Borys E., Świadek koronny w ujęciu dogmatycznym, Kraków 2004.
Laskowska K., Nielegalny handel narkotykami w Polsce, Białystok 1998.
Laskowska K., Rosyjskojęzyczna przestępczość zorganizowana. Studium kryminologiczne, Białystok 2006.
M. Perkowska M., Przestępczość graniczna cudzoziemców, Warszawa 2013.
Marek A., Pływaczewski E., Peczeniuk A., Kradzież i paserstwo mienia prywatnego, Warszawa 1985.
Marek A., Pływaczewski E., Professional Crime: Isit a Problem for a Socialist Society? (referat przedstawiony na X Kongresie Międzynarodowego Stowarzyszenia Kryminologii, Hamburg, 4–9.09.1988 r.).
Nalla M.K., Newman G.R., Community Policing in Indigenous Communities, Boca Raton–London–New York 2013
Nowicka I., Rozbój drogowy jako przejaw przestępczości zorganizowanej, Kraków 2004.
Organised Crime in Europe. Concepts, Patterns and Control Polices in the European Union and Beyond, red. C. Fijnaut, L. Paoli, Dordrecht 2004.
Pływaczewski E.W. i in., Polskie kierunki badań kryminologicznych nad bezpieczeństwem obywateli, Prokuratura i Prawo 2010, nr 1–2.
Pływaczewski E.W. i in., Polskie kierunki badań kryminologicznych nad bezpieczeństwem obywateli, Prokuratura i Prawo 2010, nr 1–2.
Pływaczewski E.W., Bezpieczeństwo obywateli – prawa człowieka – zrównoważony rozwój. Polskie kierunki interdyscyplinarnych badań kryminologicznych nad bezpieczeństwem obywateli oraz w zakresie przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, Białystok 2017.
Pływaczewski E.W., Country Report: Poland, [w:] Private Commercial Bribery. A Comparison of National and Supranational Legal Structures, red. G. Heine, B. Huber, Th.O. Rose, Freiburg 2003.
Pływaczewski E.W., Filipkowski W., Europejski Instytut Bezpieczeństwa Wewnętrznego – ewolucja i wdrożenie koncepcji klastra na rzecz bezpieczeństwa, [w:] Przestępczość w XXI wieku. Zapobieganie i zwalczanie, t. I, Problemy prawno-kryminologiczne, red. E.W. Pływaczewski, W. Filipkowski, Z. Rau, Warszawa 2015.
Pływaczewski E.W., Guzik-Makaruk E.M., Perkowska M., Sprawcy niebezpieczni w obszarze wyższych form przestępczości, [w:] Zmiana i kontrola. Społeczeństwo wobec przestępczości, red. K. Buczkowski, W. Klaus, P. Wiktorska, D. Woźniakowska-Fajst, Warszawa 2017.
Pływaczewski E.W., Międzynarodowa konferencji na temat przestępczości zorganizowanej (Bruksela, 21–22.12.2004 r.), Prokuratura i Prawo 2005, nr 7–8.
Pływaczewski E.W., Walancik P., Challenges and Changes to the Police System in Poland, [w:] Transforming Police in Central and Eastern Europe. Process and progress, red. M. Caparini, O. Marenin, Muenster 2004.
Pływaczewski E.W., Zapobieganie przestępczości i sprawiedliwość karna, XII Kongres Organizacji Narodów Zjednoczonych (Salvador, Brazylia, 12–19.04.2010 r.), PiP 2010, nr 10.
Przestępczość cudzoziemców. Aspekty prawne, kryminologiczne i praktyczne, red. W. Klaus, K. Laskowska, I. Rzeplińska, Warszawa 2017.
Przestępczość w XXI wieku. Zapobieganie i zwalczanie, t. I, Problemy prawno-kryminologiczne, red. E.W. Pływaczewski, W. Filipkowski, Z. Rau, Warszawa 2015.
Przestępczość w XXI wieku. Zapobieganie i zwalczanie, t. II, Problemy technologiczno-informatyczne, red. E.W. Pływaczewski, W. Filipkowski, Z. Rau, Warszawa 2015.
Rau Z., Przestępczość zorganizowana w Polsce i jej zwalczanie, Kraków 2002.
Świerczewska-Gąsiorowska A., Prawnokarne i kryminologiczne aspekty wymuszeń rozbójniczych, Szczytno 2015.
Weisburd D., Kury H., [w:] Current Problems of the Penal Law and Criminology, Aktuelle Probleme des Strafrechtsund der Kriminologie, vol. 7, red. E.W. Pływaczewski, E. M. Guzik-Makaruk, Warszawa 2017.
Wrongful Convictions: International Perspectives on Miscarriages of Justice, red. C.R. Huff, M. Killias, Philadelphia 2007.
Współczesna przestępczość i patologie społeczne z perspektywy interdyscyplinarnych badań kryminologicznych, red. E.W. Pływaczewski, E. Jurgielewicz-Delegacz, D. Dajnowicz-Piesiecka, Warszawa 2017.
Współczesne oblicza bezpieczeństwa, red. E.M. Guzik-Makaruk, E.W. Pływaczewski, Białystok 2015.
Wybrane prawne i medyczne aspekty ginekologii dziecięcej, red. E.M. Guzik-Makaruk, V. Skrzypulec-Plinta, J. Szamatowicz, Białystok 2015.
Wybrane prawne, kryminologiczne i medyczne aspekty wykluczenia społecznego, red. E.M. Guzik-Makaruk, E.W. Pływaczewski, Białystok 2016.
Prof. dr hab. Jan Wawrzyniak
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Sztuka pisania podręczników (artykuł recenzyjny)
Lektura podręcznika Diritto costituzionale autorstwa wybitnego konstytucjonalisty włoskiego, emerytowanego profesora Uniwersytetu w Bolonii Giuseppe de Vergottiniego, skłoniła mnie do pewnych refleksji i przemyśleń dotyczących pisania podręczników. Wydaje się, że warto zaprezentować nieco bliżej ten właśnie podręcznik, ponieważ może on stanowić przykład książki z zakresu prawa konstytucyjnego spełniającej kilka ważnych funkcji, przede wszystkim funkcję dydaktyczną. W krótkiej prezentacji dziewiątego już wydania książki G. de Vergottini stwierdza, że jest przeciwnikiem podręczników, których treść jest ograniczona do materii mającej dostarczyć jedynie podstawowych informacji z danego przedmiotu. Uważa – moim zdaniem słusznie – że podręcznik akademicki powinien także osobom, które pragną pogłębić swoją wiedzę (w tym przypadku z prawa konstytucyjnego), dostarczać zarówno poszerzonych merytorycznych informacji, jak i precyzyjnych, możliwie aktualnych wskazówek co do sposobu dalszych poszukiwań badawczych.
Słowa kluczowe: podręcznik, prawo włoskie, konstytucjonalizm, prawo konstytucyjne
The Art of Course-Book Writing (a review)
The reading experience of the Diritto costituzionale by the eminent Italian constitutionalist, professor emeritus of the University of Bologna, Giuseppe de Vergottini, has led me to some reflection on course-book writing. It seems worth zooming in on this particular item, as it is a fitting example of a book in the area of constitutional law that meets several important functions, the first and foremost of which is the educational one. In his short introduction to the ninth edition to date, G. de Vergottini professes himself to be an opponent of course books limited in content to only the basic information on the subject. He believes, rightly in my opinion, that an academic course book should also serve those seeking more in-depth knowledge (in this case, of constitutional law), providing them with extensive substantive information, as well as precise and as current as possible guidelines for further research.
Keywords: course book, Italian law, constitutionalism, constitutional law
Bibliografia:
G. de Vergottini Diritto costituzionale, Mediolan 2017.
Prof. dr hab. Wojciech J. Kocot
Uniwersytet Warszawski
Zmiana regulacji przedawnienia roszczeń w Kodeksie cywilnym
Nowelizując Kodeks cywilny ustawą z 13.04.2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, ustawodawca dokonał modyfikacji przepisów tytułu VI księgi pierwszej, dotyczących przedawnienia roszczeń majątkowych. Zasadniczym celem nowelizacji nie była systemowa modernizacja reżimu prawnego przedawnienia, lecz punktowa korekta niektórych, istotnych uregulowań, dotyczących skrócenia ogólnych terminów przedawnienia, jak również terminów przedawnienia roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem, wzmocnienia sytuacji prawnej dłużnika będącego konsumentem oraz ustawowego określenia przesłanek sądowej odmowy uwzględnienia zarzutu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Artykuł analizuje zmianę regulacji przedawnienia roszczeń w kodeksie cywilnym na tle bogatego orzecznictwa sądowego, utrwalonych poglądów doktryny prawa, prac komisji kodyfikacyjnej oraz prawa obcego i zasad prawa modelowego. Zdaniem autora, jakiekolwiek nieprzemyślane i pochopne zmiany kodeksowej regulacji tej instytucji stanowią szczególne zagrożenie naruszenia równowagi między długiem i wierzytelnością. Należy zawsze pamiętać, że prawo cywilne ma przede wszystkim służyć wierzycielowi, ułatwiając mu wyegzekwowanie wykonania zobowiązania, a dłużnikowi tylko o tyle, o ile przemawiają za tym okoliczności i zasady słuszności. Instytucje prawa prywatnego w najmniejszym stopniu powinny pełnić funkcje publiczne (np. polepszenie efektywności działania sądów poprzez ograniczenie liczby wnoszonych pozwów, ochrona interesu społecznego, protekcjonizm w stosunku do dłużników, będących podmiotami publicznymi sensu largo). Wiodącą dyrektywą stanowienia prawa jest nadanie przepisom o przedawnieniu charakteru norm prostych w interpretacji i jednolitych w stosowaniu. Zbyt duże zróżnicowanie przedmiotowe i podmiotowe praw lub roszczeń wyłączonych i podlegających przedawnieniu lub ograniczenie stosowania ogólnego terminu przedawnienia na rzecz uregulowań szczegółowych, mogą prowadzić do zbędnej kazuistyki, sporów kwalifikacyjnych, bezzasadnej zmiany wykładni instytucji prawa zobowiązań (w drodze tłumaczenia postanowień oznaczonej umowy np. tylko po to, aby wykazać wcześniejszy, niż ogólny, termin przedawnienia roszczeń) oraz negatywnie wpływać na przebieg procesu sądowego.
Słowa kluczowe: dawność, przedawnienie, termin zawity, prekluzja, termin ogólny, zarzut przedawnienia, uwzględnienie upływu terminu przedawnienia z urzędu
Amendments Relating to Limitation of Claims in the Civil Code
By the Act of 13 April 2018 Amending the Civil Code (CC) and Certain Other Acts, the Polish legislator amended the regulations of Book One, sixth title (Articles 117-125), regarding the statutory limitation periods of civil law property claims. The legis ratio of the above modification was not, unfortunately, a system-wide renewal of statutory limitation periods (including both preclusive and non-preclusive time limits), but instead a spot-alteration of some, significant rules regarding the length of the general, non-preclusive time limits, including those relating to claims upheld by enforceable court decisions, while strengthening the legal position of debtors being consumers and the statutory conditions for court’s rejection of the plea of limitation in case of B2C claims. In the light of these amendments, the revised intertemporal private law rules seem to be substantial as well. The noteworthy modifications included a shortening of the general prescription period from ten to six years, combined with a revision of the method of calculating said period. Regrettably, the said modification in the Civil Code was not matched by a shortening of the specific prescription periods scattered all over Polish private law and an appropriate revision of the length of preclusive limitation periods. Instead of uniform criteria, more complex new rules were implemented, making the application of the Civil Code provisions troublesome (e.g. the different methods of calculation of prescription periods of different lengths, particularly in case of the claims for interest). The legislative amendments that were meant to support debtors being consumers are vague and rather frequently misleading. Giving priority to the consumer’s plea of limitation of civil law property claims in lieu of the claim’s enforceability is an interpretation contrary to the essence and legal character of the non-preclusive time limits (Article 120 CC). The right to evade satisfaction of claim is not the same as the plea of limitation of this claim. The new Article 117(21) CC ought to be seen as purposeless. Meanwhile, it would be desirable to harmonize the limitation period commencement dates, to implement a just distribution of responsibility, and to introduce recognition of the lapse of limitation period ex officio. It also seems advisable to synchronize the Civil Code provisions on statutory limitation periods with the New York 1974 Convention on the Limitation Period in the International Sale of Goods and also with the European Model Rules of European Private Law (DCFR).
Keywords: loss of rights due to lapse of time, limitation of claims, strict time limit, prescription, general time limit, plea of limitation, recognition of the lapse of limitation period ex officio
Bibliografia:
Brzozowski A., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz Art. 1–44910, t. 1, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2018.
Brzozowski A., Nowa regulacja przedawnienia w prawie cywilnym, PiP 1992.
Brzozowski A., W.J. Kocot, E. Skowrońska-Bocian, Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 2018.
Niewęgłowski A., Modyfikacje terminów przedawnienia w umowach między przedsiębiorcami, Uwagi na tle projektu księgi pierwszej kodeksu cywilnego, Transformacje Prawa Prywatnego 2012.
Szpunar A., Nadużycie prawa w dziedzinie przedawnienia, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1969, nr 4.
Wolter A., Przepisy intertemporalne w zakresie przedawnienia i zasiedzenia, PiP 1963, nr 11.
Dobrzański B., Problemy kodyfikacyjne przedawnienia, Nowe Prawo 1955, nr 2.
Kordasiewicz B., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, Warszawa 2008.
Górowski J., Zarzut przedawnienia w procesie cywilnym, [w:] Ars et Usus. Księga pamiątkowa ku czci Sędziego Stanisława Rudnickiego, red. T. Ereciński, J. Gudowski, Warszawa 2005.
Gwiadomorski J., Podstawowe problemy przedawnienia, Nowe Prawo 1955, nr 1.
Gwiazdomorski J., Międzyczasowe prawo prywatne, Nowe Prawo 1965, nr 7–8.
Gwiazdomorski J., Prawo międzyczasowe prywatne, Nowe Prawo 1965, nr 6.
Jakubowski J., Konwencja ONZ dotycząca przedawnienia roszczeń z międzynarodowej sprzedaży towarów, PiP 1975, nr 1.
Kuźmicka-Sulikowska J., Idea przedawnienia i jej realizacja w polskim kodeksie cywilnym, Wrocław 2015.
Pisuliński J., Mała reforma przepisów o przedawnieniu, [w:] Ius est ars boni et aequi, Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Józefowi Frąckowiakowi, red. A. Dańko-Roesler, M. Leśniak, M. Skory, B. Sołtys, Wrocław 2018.
Podkowik J., Część ogólna prawa cywilnego i prawo zobowiązań w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2017, nr 3.
Zrałek J., Przedawnienie w międzynarodowym obrocie handlowym, Kraków 2005.
Pietrzykowski K., [w:] Kodeks cywilny, Komentarz do art. 1–44911, t. I, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2018.
Kodeks cywilny. Księga pierwsza. Część ogólna. Projekt Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego przyjęty w 2015 r. z komentarzem członków zespołu problemowego, red. P. Machnikowski, Warszawa 2017.
Pecyna M., Dyspozytywny charakter przepisów o terminie przedawnienia, Transformacje Prawa Prywatnego 2010, nr 4.
Pyziak-Szafnicka M., [w:] System Prawa Prywatnego, tom 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012.
Sośniak M., Konflikty w czasie norm cywilnoprawnych, Kraków 1962.
Machnikowski P., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2017.
Machnikowski P., Kontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza de lege ferenda, [w:] Prawo kontraktów, red. Z. Kuniewicz, D. Sokołowska, Warszawa 2017.
Machnikowski P., O potrzebie zmiany przepisów normujących przedawnienie roszczeń, PiP 2018.
Sobolewski P., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, red. K. Osajda, Warszawa 2017.
Sobolewski P., [w:] P. Sobolewski, M. Warciński, Przedawnienie roszczeń deliktowych, Warszawa 2007.
Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law, Draft Common Frame of Reference (DCFR), Outline Edition. Study Group on the European Civil Code, Research Group on EC Private Law (Acquis Group), red. Ch. v. Bar, E. Clive, H. Schulte-Nölke, Munich 2009.
Stefanicki R., Przedawnienie w projekcie kodeksu cywilnego, Acta Universitatis Wratislaviensis nr 3304, Przegląd Prawa i Administracji, t. LXXXIV, Instytucje Prawa Handlowego w projekcie kodeksu cywilnego, red. J. Frąckowiak, Wrocław 2011.
Trzaskowski R., Roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej w rozumieniu art. 118 k.c., Przegląd Sądowy 2005, nr 2.
Pałdyna T., Przedawnienie w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2010.
Kocot W.J., Przedawnienie roszczeń w umowach międzynarodowej sprzedaży towarów w ujęciu konwencji nowojorskiej z 1974 roku, Przegląd Prawa Handlowego 1998, nr 9.
Klafkowski Z., Przedawnienie w prawie cywilnym, Warszawa 1970.
Radwański Z., A. Olejniczak, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2017.
Dr hab. Jan Kulesza
Uniwersytet Łódzki
Wykorzystanie i publiczne rozpowszechnienie chronionego Znaku Polski Walczącej, Glosa do wyroku Sądu Rejonowego w Szczecinie z 19.06.2017 r. II W 1357/16
W glosowanym orzeczeniu Sąd Rejonowy stwierdził, że istotą znieważającego działania obwinionego było wykorzystanie i publiczne rozpowszechnienie chronionego Znaku Polski Walczącej na przedmiocie, którego posiadanie jest zabronione i który dodatkowo budzi w społeczeństwie zdecydowanie negatywne skojarzenia z przestępczością i przemocą, a zatem takim, który absolutnie nie powinien stanowić nośnika symboli otaczanych ogólnonarodową czcią. Zdaniem autora, glosowane orzeczenie w pełni zasługuje na aprobatę. Zasługuje również na komentarz, ponieważ przyjęte przez sąd rozumowanie wskazuje na istotny element wykładni znamienia znieważenia, uniwersalny dla wszystkich typów rodzajowych, które się nim posługują. Wyrok dotyczy ponadto nowego typu rodzajowego wykroczenia – typu pozakodeksowego. Na temat tego rodzaju wykroczeń wypowiedzi doktryny są raczej znikome, należy zatem poświęcić baczniejszą uwagę wykroczeniu znieważenia Znaku Polski Walczącej.
Słowa kluczowe: znieważenie, Polskie Państwo Podziemne, przestępczość zorganizowana, społeczna perypecja pogardy, Druga Wojna Światowa
Commentary on the Szczecin District Court’s Decision of 19 June 2017 in VII W 1357/16
Placing the ‘Kotwica’ (Polish for ‘Anchor’), a World War II emblem of the Polish Underground State, on the imitation of a baseball bat is in contempt of that symbol. In Poland a baseball bat is mentally associated with the activities of organized crime groups that had used it as a tool of crime since the beginning of the 1990s. The perpetrator’s subjective intent, which he claims was to raise his own self-esteem and that of his customers, as those who carry on the tradition of Polish armed resistance during World War II, is irrelevant. What is decisive is the objective social connotation of placing the emblem on an object of this kind. From the wording and purpose of the provisions of the statute protecting the emblem it appears that any use of the Kotwica for commercial purposes is illegal. Therefore, it must not be placed on any items offered for sale.
Keywords: insult, Polish Underground State, organized crime, social perception of contempt, World War II
Bibliografia:
Marek A., Kodeks karny, Warszawa 2010.
Sakowicz A., Opinia prawna na temat projektu ustawy o zmianie ustawy o Radzie Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa (druk sejmowy nr 1492).
Kulesza J., Glosa do wyroku SA w Szczecinie z 4.07.2013 r., II AKa 114/13, PiP 2015, nr 5.
Kulesza J., Problemy teorii kryminalizacji. Studium z zakresu prawa karnego i konstytucyjnego, Łódź 2017.
Kulesza J., Zarys teorii kryminalizacji, Prokuratura i Prawo 2014, nr 11–12.
Sobczak J., Art. 216. Zniewaga, [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. R. A. Stefański, Legalis 2017.
Bojarski M., [w:] Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna, red. M. Bojarski, Warszawa 2010.
Kardas P., [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. II, red. A. Zoll, Warszawa 2013.
Góral R., Kodeks karny, Warszawa 2007..
Kulesza W., [w:] System Prawa Karnego. Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, t. 10, red. J. Warylewski, Warszawa 2016.
Kulesza W., Zniesławienie i zniewaga. Ochrona czci i godności osobistej człowieka w prawie karnym – zagadnienia podstawowe, Warszawa 1984.
