Ograniczenia władzy ustrojodawczej w demokracji konstytucyjnej
Dr Krzysztof J. Kaleta
Uniwersytet Warszawski
Artykuł dotyczy legitymizacji sądownictwa konstytucyjnego w demokracji konstytucyjnej. Autor rozważa miejsce sądu konstytucyjnego w trzech modelach demokracji: formalnym (opartym na regule większości i prymacie autonomii publicznej), materialnym (skoncentrowanych na ochronie wartości materialnych związanych z autonomią prywatną) i deliberatywnym (akcentującym wzajemne uwarunkowanie autonomii publicznej i prywatnej oraz rolę dyskursu w ustalaniu znaczenia zasad konstytucyjnych). Zdaniem autora u podstaw materialnych teorii demokracji zakładających silną pozycję sądu konstytucyjnego leży z reguły jakaś forma moralnego realizmy w rozumieniu praw podstawowych i wartości konstytucyjnych. Koncepcje formalne i deliberatywne bliższe są ujęciu konstruktywistycznemu. Zwolennicy tych pierwszych preferują prawnie niesformalizowane rozumowania wokół praw podstawowych prowadzone w ciałach przedstawicielskich. Jednocześnie wyraźna afirmacja reguły większości na gruncie teorii formalnych wynika z przyjęcia założenia, przeciwnego zwolennikom koncepcji deliberatywnych, o niemożliwości konsensulanego rozstrzygnięcia sporów aksjologicznych w demokracji. Teorie deliberatywne wyróżnia przekonanie, że formowanie demokratycznej woli nie opiera się ani na regule większości, ani na zgodności z apriorycznymi zasadami, lecz w drodze złożonych interakcji społecznych, których celem jest transformacja preferencji w drodze dyskursu.
Słowa kluczowe: władza ustrojodawcza, konstytucja, konstytucjonalizm, poprawka konstytucyjna, kompetencja do uchwalenia poprawki, zmiana prawa, demokracja konstytucyjna
Limitations of the constituent power in a constitutional democracy
The article concerns limitations of the constituent power within the process of amending the constitution. The author points out that formal rigidity – which is acknowledged to be a feature defining the written constitution – is not the only limit of the constituent power. The axiological arguments expressed in the constitutional discourse to limit the constituent power are derived both from the idea of democracy (by referring to the nature and function of the constituent power) and from the principle of constitutionalism (by searching for an internal hierarchy of constitutional norms or by referring to supra-constitutional principles that express the substance of the rule of law). According to the author, the dichotomy between primary and secondary constituent power adopted in legal science allows us to distinguish discourses concerning two different forms of constitutional amendment. Legislative activity of the secondary constituent power that makes changes within a legal system is subject to double evaluation: from the perspective of legality and legitimacy. The discourse concerning the aforementioned issues is a typical legal discourse focused on law in force. But the issue of legitimacy of the primary constituent power that changes the legal system is a domain of general argumentative discourse within which juridical arguments lose their dominant position giving way to a broad spectrum of arguments of moral, political, and praxeological nature.
Keywords: Constituent power, constitution, constitutionalism, constitutional amendment, amendment power, legal change, constitutional democracy
Dr Marzena Laskowska
Warszawa
Pojęcie zmiany konstytucji
Pojęcie „zmiany konstytucji” jest w Polsce zarówno pojęciem prawnym (konstytucyjnym), jak i pojęciem prawniczym (doktrynalnym). Wśród przedstawicieli nauki nie ma jednomyślności co do zakresu żadnego z nich. Artykuł prezentuje podstawowe rozbieżności spotykane w tym zakresie oraz podejmuje próbę ich rozstrzygnięcia. Zasadnicza część rozważań dotyczy niezdefiniowanego przez ustrojodawcę pojęcia zmiany Konstytucji (stanowiącego tytuł rozdziału XII Konstytucji) i oceny dopuszczalności objęcia nim także: usuwania błędów w ogłoszonym tekście Konstytucji; nowelizacji ustawy o zmianie Konstytucji (zwłaszcza przepisów przejściowych i dostosowujących); dokonywania epizodycznych (limitowanych temporalnie) zmian Konstytucji a także uchylenia dotychczasowej i uchwalenia nowej konstytucji. Odrębna refleksja została poświęcona tzw. całkowitej zmianie Konstytucji, która wyznacza głębokość (materia) a nie formalny zakres ingerencji w tekst Konstytucji. Zmiana całkowita, to zmiana kolidująca z tożsamością konstytucyjną, tworząca nowe fundamenty konstytucji. Artykuł wskazuje również zasadnicze trudności w ustaleniu na czym polega fenomen nieformalnych zmian konstytucji i formułuje postulat, by pojęciem tym nie obejmować przypadków łamania Konstytucji.
Słowa kluczowe: konstytucja, formalne i nieformalne poprawki konstytucyjne, konstytucyjna zmiana, interpretacja konstytucyjna
The concept of ‘amending the constitution’
The concept of ‘amending the constitution’ in Poland is both a legal (constitutional) concept and a doctrinal one. There is no unanimity among academics as to the scope of either of them. The article presents the basic discrepancies in this area and tries to solve them. The main part concerns the concept of amending the Constitution (which is the title of Chapter XII of the Polish Constitution), which concept is not defined by the legislator, and an assessment of the admissibility of including in it the following: rectification of errors in the published text of the Constitution; amendment to a bill to amend the Constitution (especially transitional and harmonising provisions); making episodic (limited in time) amendments to the Constitution, and repealing the existing Constitution and adopting a new one. A separate reflection is dedicated to the so-called complete revision of the Constitution, which determines the depth (subject-matter) and not the formal scope of intervention in the text of the Constitution. The complete revision is an amendment that interferes with the constitutional identity, constructs different foundations of the constitution. The article also indicates the fundamental difficulties in determining what the phenomenon of informal constitution amendments involves, and postulates that the concept should not apply to instances of breaking the Constitution.
Keywords: constitution, formal and informal constitutional amendment, constitutional change, constitutional interpretation
Prof. dr hab. Maria Kruk
Uczelnia Łazarskiego w Warszawie
Czy praktyka ustrojowa wskazuje na konieczność zmian w Konstytucji?
Proponowanie zmian w Konstytucji jest łatwe, o czym świadczy przywoływana w artykule obszerna dwudziestoletnia dokumentacja projektów, propozycji i dyskusji o zmianach Konstytucji. Jednakże Każdą zmianę powinna poprzedzić staranna dogłębna analiza tego, co jest rzeczywistym niedostatkiem tekstu Konstytucji, tego, co wynika z jego nieprawidłowej interpretacji i stosowania (żeby nie powiedzieć, łamania). Analizy takiej nie zastąpi nieprzygotowane referendum, skierowane do nieprzygotowanego społeczeństwa. Zdaniem autorki, artykuł jest tylko małą cegiełką w takiej debacie, ograniczającą się do tych wąskich kwestii, które stały się najbardziej widoczne w dotychczasowej praktyce. Niezależnie od tego autorce jest bliskie stanowisko, żeby Konstytucji nie zmieniać, tylko jej przestrzegać, interpretując jej przepisy zgodnie z duchem zasad jej pierwszego i drugiego artykułu. Ale jeśli już zmieniać, to tylko wtedy, gdy osiągnie się zadowalający ku temu poziom porozumienia społecznego i politycznego. A wreszcie – aby zmieniając pod wpływem złych praktyk, jednak jej nie „przeregulować” w duchu kazuistycznym. Ponadto konieczne jest podjęcie debaty w tych kwestiach, na które nowego spojrzenia będzie wymagało społeczeństwo przyszłości.
Słowa kluczowe: projekty zmiany konstytucji, poprawka konstytucyjne, referendum konstytucyjne, Konstytucja
Does the constitutional practice indicate the need to amend the Polish Constitution?
Suggesting amendments in the Constitution is easy, as demonstrated by the extensive documentation of bills, proposals and discussions concerning amendments to the Constitution, spanning over twenty years. However, each amendment should be preceded by a thorough, in-depth analysis of what the actual defect in the Constitution’s text is and what results from its misinterpretation and misapplication (not to say violation). No badly prepared referendum held among unprepared general public can replace such an analysis. This text is just a small contribution to such a debate, limited to those narrow issues that became most visible in practice so far. Regardless of the above, the author sides with the view that the Constitution should not be amended, but rather observed, while its provisions should be interpreted in the spirit of the principles enshrined in the first and second article. But if any amendment should be made, this should be conditional upon reaching a satisfactory level of social and political consensus. And if amendments are made because of the experience of bad practice, attention should be paid to avoid ‘over-regulation’ in the casuistic vein. Moreover, a debate should be initiated concerning the issues that the society of the future will have to take a new look.
Keywords: bills to amend the constitution, constitutional amendment, constitutional referendum, Constitution
Prof. dr hab. Jan Wawrzyniak
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Problematyka zmiany konstytucji Republiki Włoskiej
Konstytucja Italii należy najsztywniejszych w Europie. Jest to w dużym stopniu uwarunkowane względami historycznymi. Bardzo trudny tryb zmiany włoskiej ustawy zasadniczej powoduje, że w ciągu ponad 70 lat jej obowiązywania dokonano w niej stosunkowo niewielu zmian, zwłaszcza istotniejszych. Ważne jest też to, że zgodnie z art. 139 Konstytucji nie można zastąpić republikańskiego ustroju Włoch monarchią. Ponadto doktryna konstytucyjna stoi na stanowisku, że zgodnie z duchem teksu ustawy zasadniejszej niedopuszczalna jest całkowita zmian konstytucji i zastąpienie jej nowym aktem normatywnym. Jednocześnie w nauce stwierdza się, że obowiązujący tryb zmiany konstytucji uniemożliwia wprowadzenie koniecznych kodyfikacji (np. zniesienie dwuizbowości symetrycznej). Krytykuje się także zbyt dużą rolę referendum w procedurze zmiany ustawy zasadniczej.
Słowa kluczowe: poprawka konstytucyjna, sąd konstytucyjny, referendum konstytucyjne, prawo krajowe v. prawo Unii Europejskiej
On amending the constitution of the Republic of Italy
The Constitution of Italy is among the most inflexible constitutions in Europe. This is largely due to historical reasons. The consequence of the very strict procedure of amending the Italian fundamental law means that in more than 70 years of its existence there have been relatively few amendments, especially significant ones. Importantly, pursuant to Art. 139 of the Constitution, the republican system of government of Italy cannot be changed to a monarchy. Moreover, the opinion expressed in constitutional law literature is that in accordance with the spirit of the fundamental law it is inadmissible to replace the constitution with a new normative instrument. At the same time, in academia, it is stated that the existing procedure of amending the constitution makes it impossible to introduce the necessary codifications (such as abolishing symmetrical bicameralism). Criticism is also voiced about the excessive role of the referendum in the procedure of amending the fundamental law.
Keywords: constitutional amendment, constitutional court, constitutional referendum, domestic law vs EU law
Dr hab. Dorota Lis-Staranowicz
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Zmiana konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki (wybrane zagadnienia)
Artykuł porusza problem zmiany Konstytucji USA. Tytułowe zagadnienie jest analizowane w kontekście poprawek formalnych i poprawek nieformalnych. Poprawki formalne dotyczą tekstu ustawy zasadniczej i są uchwalane w szczególnej procedurze określonej w art. V Konstytucji. Z kolei nieformalne odnoszą się do znaczenia norm konstytucyjnych i są przyjmowane poza procedurą określoną tym przepisem. Treść poprawki materialnej ustalana jest w drodze dialogu – czasami burzliwego – prowadzonego pomiędzy narodem, jego organami przedstawicielskim i Sądem Najwyższym.
Słowa kluczowe: Konstytucja USA, poprawki konstytucyjne, artykuł V amerykańskiej konstytucji, formalna i materialna poprawka konstytucyjna
Amendment of the Constitution of the United States of America (selected issues)
The article discusses the question of amending the US Constitution. The title question is analysed in the context of formal and informal amendments. Formal amendments concern the text of the fundamental law and are adopted according to a special procedure laid down in Art. V of the Constitution. On the other hand, the informal ones concern the meaning of constitutional norms and are adopted outside the procedure laid down in this provision. The contents of a substantial amendment are determined in a dialogue – sometimes not very peaceful – between the nation, its representative bodies, and the Supreme Court.
Keywords: US Constitution, constitutional amendments, Art. V of US Constitution, formal and substantive amendment
Dr Katarzyna Kubuj
Instytut Nauk Prawnych PAN
Problematyka zmiany konstytucji V Republiki Francuskiej
Artykuł koncentruje się na formalnych modyfikacjach treści ustawy zasadniczej. Prezentuje przedmiot podlegający nowelizacji (konstytucja w jej szerokim rozumieniu), tryb dokonywania zmian prowadzących do modyfikacji tekstu konstytucji oraz kontrolę konstytucyjności tego procesu. Wyraża prawnopozytywistyczne podejście do tego, co jest, a co nie jest zmianą (nowelizacją, uzupełnieniem) konstytucji. Nie można jednak tracić z pola widzenia, że nie zawsze rozgraniczenie tych dwóch sfer – formalnej i nieformalnej – jest możliwe do precyzyjnego uchwycenia, zwłaszcza gdy – jak we Francji – na proces ten silnie oddziałuje praktyka organów władzy oraz aktywna działalność Rady Konstytucyjnej.
Słowa kluczowe: Konstytucja V Republiki Francuskiej, nowelizacja konstytucji, Francja
Amending the Constitution of the Fifth French Republic
The article focuses on the formal modifications of the contents of the fundamental law. It presents the subject-matter of amendments (constitution in the broad sense); the procedure of introducing amendments that result in modifying the text of the constitution, and of reviewing the constitutionality of this process. It expresses a positive-law approach to what is and what is not an amendment (modification, addition) of the constitution. But one cannot lose sight of the fact that it is not always possible to precisely distinguish these two spheres - the formal one and the informal one - especially when, like in France, the process is strongly affected by the practice of the authorities and intense activity of the Constitutional Council.
Keywords: Constitution of the Fifth French Republic, amendments to the Constitution, France
Dr Piotr Chybalski
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Problematyka zmiany Ustawy Zasadniczej RFN
Przedmiotem artykułu jest omówienie dwóch aspektów zagadnienia zmiany Ustawy Zasadniczej RFN, tj. rozwiązań proceduralnych oraz materialnych granic zmiany UZ. W części pierwszej analizowany jest podstawowy tryb zmiany UZ zawarty w jej art. 79 ust. 1 i 2, a także inne przepisy Ustawy Zasadniczej, które umożliwiają tworzenie norm rangi konstytucyjnej. Chodzi tu o wywołujący znaczne kontrowersje doktrynalne art. 146 UZ, odnoszący się do możliwości przyjęcia nowej niemieckiej konstytucji, a także o art. 79 ust. 1 zdanie drugie (przewidujący tzw. dopuszczalne przełamanie konstytucji) i art. 23 ust. 1 UZ, określający tryb związywania się RFN nowymi podstawami traktatowymi określającymi funkcjonowanie UE. Obok krótkiego omówienia art. 81 ust. 4 (zakaz zmiany UZ w czasie stanu konieczności ustawodawczej) druga, obszerniejsza część tekstu została poświęcona analizie przewidzianej w art. 79 ust. 3 UZ tzw. klauzuli wieczystej, a więc katalogu materii konstytucyjnych wyłączonych spod możliwości modyfikacji w trybie zmiany UZ. Osobny wątek rozważań dotyczy relacji tej klauzuli do pojęcia „tożsamości konstytucyjnej”, zwłaszcza w świetle najnowszego niemieckiego orzecznictwa konstytucyjnego.
Słowa kluczowe: Ustawa Zasadnicza, konstytucja, Niemcy, RFN, zmiana konstytucji, klauzula wieczysta, tożsamość konstytucyjna
Amending the German Basic Law
The paper analyses two aspects of amendments to the German 1949 Basic Law (BL), i.e. the relevant procedural solutions and substantive limits of the amendments. The first part describes the basic amendment procedure regulated in Art. 79(1) and (2) BL, as well as its other rules which enable adopting constitutional norms. These are Art. 146 BL – related to adoption of a new German constitution, a provision causing strong controversies among constitutional lawyers in Germany, Art. 79(2) second sentence BL (the so-called permissible breaking of the constitution), and Art. 23(1) BL, concerning the procedure of ratification of the new or amended EU treaties. Besides a brief description of Art. 81(4) BL (prohibition of amending the BL during the state of legislative emergency), the second part of the paper focuses on an analysis of the so-called eternity clause (Art. 79(3) BL), i.e. a list of constitutional matters excluded from the possibility of modification by means of amendment. A separate part of the paper concerns the problem of the relation of the eternity clause to the concept of ‘constitutional identity’, especially in the light of the newest German constitutional jurisprudence.
Keywords: Basic Law, constitution, Germany, FRG, constitutional amendment, eternity clause, constitutional identity
Dr Agnieszka Rabiega-Przyłęcka
Uniwersytet Łódzki
Bezpieczeństwo dostaw produktów leczniczych jako element bezpieczeństwa farmaceutycznego
Artykuł przedstawia sformułowane na gruncie prawa unijnego i krajowego (polskiego) mechanizmy zapewnienia bezpieczeństwa dostaw produktów leczniczych, mające na celu zabezpieczenie dostępu pacjentów do produktów leczniczych, tym samym zapewnienie bezpieczeństwa farmaceutycznego. Nakładają one na podmioty uczestniczące w łańcuchu dystrybucji produktów leczniczych, w tym podmioty odpowiedzialne, hurtownie farmaceutyczne, apteki określone obowiązki, zakazy, których przestrzeganie ma zapobiegać niekorzystnym dla zdrowia pacjentów zjawiskom niedoborów produktów leczniczych spowodowanych w szczególności ich niekontrolowanym wywozem z polskiego rynku w efekcie stosowania praktyk tzw. odwróconej dystrybucji leków.
Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, bezpieczeństwo farmaceutyczne, bezpieczeństwo dostaw, produkty lecznicze, dostęp do leków
Safety of supply of medicinal products as a component of pharmaceutical safety
The article presents the EU and national (Polish) legal mechanisms of ensuring the security of supply of medicinal products, aimed at securing patients’ access to medicinal products, and thus ensuring pharmaceutical safety. The mechanisms impose specific obligations and prohibitions on entities participating in the pharmaceuticals distribution chain, including marketing authorisation holders (MAHs), pharmaceutical wholesalers, and pharmacies. Complying with the obligations and prohibitions should prevent the negative (in terms of treatment continuity) phenomenon of shortages of medicinal products (especially drugs) caused in particular by their uncontrolled export from the Polish market as a result of the so-called ‘reverse distribution of drugs.’
Keywords: safety, pharmaceutical safety, safety of supply, medicinal products, access to drugs
Dr hab. Wojciech Brzozowski
Uniwersytet Warszawski
Ponownie o sprzeciwie sumienia
W 2011 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał dobrze znany wyrok w sprawie Bayatyan v. Armenia, orzekając na korzyść skarżącego, który odmówił zastosowania się do służby wojskowej z powodów sumienia. Polemizując z J. Falskim, którego artykuł został opublikowany na początku tego roku w „Państwie i prawie”, autor stwierdził, że orzeczenie dotyczyło wyłącznie sprzeciwu sumienia w zakresie służby wojskowej i nie powinno być interpretowane jako zapewnienie ochrony prawnej osobom, które stoją przed innymi typami konfliktów moralnych uniemożliwiających im wypełnianie obowiązków prawnych. Chociaż rozumowanie Trybunału wydaje się potencjalnie mieć zastosowanie do tego rodzaju spraw, nie jest przypadkiem, że wyrok wyraźnie unika takiego odniesienia. Podstawy uznania sprzeciwu sumienia jako prawnie chronionego przejawu wolności religii lub przekonań można przypuszczalnie znaleźć w orzeczeniu Wielkiej Izby w sprawie Eweida i inni v. Zjednoczone Królestwo (2013 r.). Jednakże kryteria ustalone przez Trybunał w tym wyroku sugerują, że zamiast „odkrywać” sprzeciw sumienia jako kolejny przejaw wolności religii lub przekonań, Trybunał stara się zintegrować to zagadnienie z wcześniejszym orzecznictwem.
Słowa kluczowe: wolność sumienia i wyznania, sprzeciw sumienia, nauczanie religii, Europejski Trybunał Praw Człowieka
Conscientious objection again
In 2011, the European Court of Human Rights, sitting as the Grand Chamber, delivered a well-known judgment in the case of Bayatyan v Armenia, deciding in favour of the applicant who had refused to comply with his military service for conscience reasons. In my reply to Jacek Falski, whose paper was published earlier this year in “Państwo i Prawo”, I argue that the ruling concerned exclusively the conscientious objection to military service and it should not be interpreted as affording legal protection to individuals who face other types of moral conflicts preventing them from fulfilling their legal duties. Although the reasoning of the Court seems potentially applicable to cases of that kind, it is not by accident that the judgment clearly avoids any such reference. The grounds for accepting conscientious objection as a legally protected manifestation of freedom of religion or belief could be possibly traced in the Grand Chamber ruling in the case of Eweida and others v United Kingdom (2013). However, the criteria set by the Court in that judgment suggest that instead of ‘discovering’ conscientious objection as yet another manifestation of freedom of religion or belief, the Court struggles to integrate the recognition of this phenomenon with its earlier case-law. This can be achieved by offering a more extensive interpretation of ‘practice’ within the meaning of Article 9 of the Convention.
Keywords: freedom of religion or belief, conscientious objection, religious instruction, European Court of Human Rights
Dr Dariusz Drajewicz
Warszawa
Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 17.02.2014 r., II AKa 25/14 (zakaz używania wulgaryzmów w uzasadnieniu wyroku w formie cytatów)
Tematyka używania wulgaryzmów w treści uzasadnień orzeczeń i dokumentacji innych czynności procesowych nie spotkała się z głębszą analizą zarówno w piśmiennictwie, jak i w orzecznictwie. Niniejsza glosa krytycznie odnosi się do stanowiska Sądu Apelacyjnego, jakoby nie do zaakceptowania było używanie w uzasadnieniu wyroku wulgaryzmów, chociażby wynikały one z przeprowadzonych dowodów i przedstawiono je w formie cytatów.
Słowa kluczowe: wulgaryzmy, uzasadnienie sądowe, stosowanie prawa
Commentary on judgment of the Court of Appeal in Warsaw of 17 February 2014, II AKa 25/14 (prohibition of using vulgarisms in the statement of reasons for a judgment in the form of quotes)
The issue of using vulgarisms in the statements of reasons for judgments and in documentation of other procedural acts has not been analysed more thoroughly in literature or in case law. This commentary criticises the position assumed by the Court of Appeal, namely that it would be unacceptable to use vulgarisms in the statement of reasons, even if they appear in the evidence taken and are presented as quotes.
Keywords: vulgarism, statement of reasons for judgment, application of law
