Konstytucja a suweren
Prof. dr hab. Jan Galster
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Dr hab. Dorota Lis-Staranowicz
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Konstytucja a suweren
Niniejszy artykuł nie ma charakteru dogmatycznego, stanowi natomiast wyraz refleksji prawniczej nad relacją, jaka zachodzi między konstytucją a suwerenem. Asumptem do jego napisania były dwie okoliczności. Pierwszą jest trwającą debata nad zmianą konstytucji zainicjowana w ubiegłym roku przez Prezydenta RP. Drugą natomiast – artykuł M. Safjana. Autor dokonuje diagnozy stanu tradycji konstytucyjnej w Polsce, wskazuje na przyczyny braku silnego związku między obywatelami a konstytucją lub szerzej – ideą konstytucjonalizmu. Prezydent zaś, inicjując debatę konstytucyjną, „przypomina” o istnieniu konstytucji i stawia pytanie, czy istnieje potrzeba jej zmiany i w jakim kierunku powinna ona podążać. Łącząc oba fakty, można mieć wątpliwości, czy nieznający konstytucji naród jest właściwym adresatem pytań Prezydenta. Można też „przekornie” pytać, czy przedstawiciele narodu, formalnie zdolni do reprezentowania interesów suwerena, są bardziej predestynowani do odpowiedzi na tak postawione pytania. Podnoszone tu wątpliwości stanowią jedynie tło do identyfikacji relacji konstytucja–suweren. Autorzy wyjaśniają istotę konstytucji, diagnozują zakres władzy suwerena w konstytucji oraz znaczenie konstytucji dla suwerena.
Słowa kluczowe: konstytucja pisana, konstytucja materialna, władza zwierzchnia, formy demokracji bezpośredniej, zmiana konstytucji, istota konstytucji
The Constitution and the Sovereign
The article explains the essence of the constitution, diagnoses the scope of the Nation's power in the constitution and the importance of the constitution for the sovereign. The authors distinguish three types of relationships between the sovereign and the constitution. The first one is legitimizing. The sovereign, in which the highest power in the country is vested, has decided to become bound by the provisions of the Constitution. The second kind of relationship between the nation and the constitution is strictly legal. It concerns the manner and form of the exercise of power by the nation and the scope of the nation's power over the constitution. The third one is of a non-legal nature and consists in the citizens respecting the constitution and understanding the essence of the idea of a written constitution.
Keywords: written constitution, substantive constitution, supreme power, forms of direct democracy, amendment to the constitution, essence of the constitution
Bibliografia:
Arystoteles, Polityka, [w:] Dzieła wszystkie, t. 6, tłum. L. Piotrowicz, Warszawa 2003.
Burda A., Polskie prawo państwowe, Warszawa 1978.
Chmaj M., Ekspertyza prawna w przedmiocie oceny zgodności z Konstytucją przedstawionego przez Prezydenta RP projektu ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, Warszawa 10.10.2017 r.
Chruściak R., Osiatyński W., Tworzenie konstytucji w Polsce w latach 1989–1997, Warszawa 2001.
Dąbrowski M., Domniemanie zgodności ustaw z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku, Olsztyn 2017.
Dudek D., Autorytet Prezydenta a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Lublin 2013.
Dudek D., Prezydent Rzeczypospolitej, konstytucja, referendum, http://www.prezydent.pl/kancelaria/referendumkonsultacyjne/ (dostęp: 23.08.2018 r.).
Duxbury N., The Basic Norm: An Unsolved Murder Mystery, LSE Law, Society and Economy 2007, nr 17.
Działocha K, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 1, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
Działocha K., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. V, red. L. Garlicki, Warszawa 2007, s. 6.
Florczak-Wątor M., Prezydent planuje przeprowadzenie referendum konsultacyjnego, które nie jest w polskim porządku prawnym przewidziane, Rzeczpospolita z 7.04.2018.
Florczak-Wątor M., Radziewicz P., Wiszowaty M.M., Ankieta o Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyniki badań przeprowadzonych wśród przedstawicieli nauki prawa konstytucyjnego w 2017 r., PiP 2018, nr 6.
Florczak-Wątor M., [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Galster J., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – suprema lex to nie lex perfecta. Kilka uwag o niedoskonałości ustawy zasadniczej, [w:] Potentia non est nisi da bonum. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Zbigniewowi Witkowskiemu, red. M. Serowaniec, A. Bień-Kacała, A. Kustra-Rogatka, Toruń 2018.
Galster J., Konstytucyjnoprawne aspekty przystąpienia RP do Unii Europejskiej, [w:] Wejście w życie nowej Konstytucji RP, red. Z. Witkowski, Toruń 1998.
Galster J., Lis-Staranowicz D., Doktryna zastępowalności konstytucji. Ratione materiae wobec ratione temporis, PiP 2016, nr 10.
Garlicki L., Derlatka M., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 1, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2014.
Grimm D., Die Zukunft der Verfassung II, Berlin 2012.
Hebeisen M.W., Die Verfassung als Vermittlerin von Wert- und Gerechtigkeitsvorstellungen, [w:] Herausgeforderte Verfassung – Die Schweiz im globalen Kontext, red. B. Sitter- Liver, Freiburg 1999.
Hesse K., Grundzüge des Verfassungsrechts der Bundesrepublik Deutschland, Heidelberg 1999.
Hofmann H., Vom Wesen der Verfassung, Jahrbuch des öffentlichen Rechts der Gegenwart. Neue Folge 2003, vol. 51.
Jamróz A., Refleksje o statusie konstytucji na gruncie europejskiej kontynentalnej kultury prawnej, [w:] Minikomentarz dla maksi profesora. Księga jubileuszowa Profesora Leszka Garlickiego, red. M. Zubik, Warszawa 2017.
Jellinek G., Allgemeine Staatslehre, Berlin 1929.
Juchniewicz J., Dąbrowski M., Kompetencyjny charakter art. 126 Konstytucji RP, Przegląd Sejmowy 2014, nr 4.
Kelsen H., Das Problem der Souveränität und die Theorie des Völkerrechts, Tübingen 1920.
Kelsen H., Reine Rechtslehre, Leipzig–Wien 1934.
Knuf T., Vorbild Belgien. Wahlpflicht soll das Wahlrecht schützen, Kölner Stadt–Anzeiger 2009.
Kotulski M., Referendum lokalne, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2017, nr 3.
Laskowska M., Sokolewicz W., Procedura zmiany Konstytucji RP na tle porównawczym, Studia Prawnicze 2002, nr 2.
Laskowska M., Tryb zmiany konstytucji w Polsce (ze szczególnym uwzględnieniem nowych elementów proceduralnych i praktyki), [w:] Tryb zmiany konstytucji w wybranych państwach członkowskich Unii Europejskiej, red. K. Kubuj, J. Wawrzyniak, Warszawa 2010.
Lassalle F., O istocie konstytucyi, Warszawa 1907.
Małajny R.M., Pojęcie konstytucji, PiP 2018, nr 2.
Murswiek D., Ungeschriebene Ewigkeitsgarantien in der Verfassung, Freiburg 2008.
Naleziński B., [w:] Konstytucja RP, t. II. Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Ocena projektu Konstytucji RP Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego: materiały z sympozjum, Lublin, 16 XII 1995, red. J. Krukowski, Lublin 1996.
Safjan M., Trybunał Konstytucyjny po trzydziestu latach – doświadczenia i przyszłość, Przegląd Konstytucyjny 2017, nr 1.
Schmitt C., Die Diktatur. Von Anfängen des Souveränitätsgedankens bis zum proletarischen Klassenkampf, München–Leipzig 1928.
Schmitt C., Verfassungslehre, Berlin 1928.
Sheldon Ch. H., Wasby S.L., Essentials of the American Constitution: The Supreme Court and the Fundamental Law, Boulder 2002.
Smend R., Verfassung und Verfassungsrecht, Staatsrechtliche Abhandlungen, Berlin 1968.
Stolarska M., Problem dewaluacji Konstytucji z 1997 r. na tle najistotniejszych współczesnych wyzwań politycznych i społecznych, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych, red. S. Biernat, Warszawa 2013.
Tuleja P., Szczurowski B., [w:] Konstytucja RP, t. II. Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Tuori K., Legitymacy, [w:] The Philosophy of Law, An Encyclopedia, red. Ch.B. Gray, New York–London 1999.
Uziębło P., Demokracja partycypacyjna, Gdańsk 2009.
Uziębło P., O dopuszczalności konstytucyjnego referendum konsultacyjnego, Krajowa Rada Sądownictwa 2018, nr 1.
Wasilewski A., Władza sądownicza w Konstytucji RP, PiP 1998, nr 7.
Webber G., The Negotiable Constitution. On the limitation of rights, Cambridge University Press 2009.
Witkowski Z., Serowaniec M., Klasa polityczna wobec instytucji referendum ogólnokrajowego w Polsce, [w:] Aktualne problemy referendum, red. B. Tokaj, A. Feja-Paszkiewicz, B. Banaszak, Warszawa 2016.
Witkowski Z., Wybrane zasady prawa konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Prawo konstytucyjne, red. Z. Witkowski, A. Bień-Kacała, Toruń 2015.
Zakrzewska J., Spór o konstytucję, Warszawa 1993.
Zaleśny J., Poseł a partia polityczna, [w:] Mandat przedstawicielski w teorii, prawie i praktyce poselskiej, red. M. Kruk, Warszawa 2013.
Zubik M., O „grzechach społecznych” przeciwko ustawie zasadniczej, PiP 2018, nr 1.
Prof. dr hab. Robert Grzeszczak
Uniwersytet Warszawski
Skuteczność unijnych procedur ochrony praworządności w stosunku do państwa członkowskich
Ten artykuł wskazuje, że ostatnie wydarzenia w Polsce uwidaczniają niedostateczność istniejących mechanizmów reakcji UE na kryzysy praworządności. Autor porównuje ewolucję UE w kierunku organizacji, która chroni indywidualne prawa człowieka z ewolucją tej samej organizacji, która stara się nadzorować rządy prawa. Argumentuje, że podobnie jak ewolucja w obszarze ochrony praw człowieka, droga UE do stania się skutecznym obrońcą praworządności będzie długa i kwestionowana. Jednak w przeciwieństwie do ewolucji w obszarze praw człowieka obecne wysiłki UE na rzecz egzekwowania rządów prawa nie dają powodów do optymizmu. Współczesne wydarzenia, w tym przemiany w Unii Europejskiej, pozostają nierozerwalnie związane z kryzysami gospodarczymi i politycznymi, które dotknęły organizację w ostatnich latach. Takie wydarzenia zwiększyły atrakcyjność „renacjonalizacji” integracji i zapewniły potężne paliwo dla populistycznych ideologii i polityki. Użycie populistycznej retoryki, takiej jak odniesienia do wierności fundamentom integracji, ochrona przed groźbami protekcjonistycznymi i inne formy egoizmu państwowego i populizmu, stały się czymś więcej niż zwykłymi hasłami.
Słowa kluczowe: Unia Europejska, sankcje, artykuł 7 Traktatu o Unii Europejskiej, Komisja Europejska, rządy prawa, ochrona praworządności, Polska, sądownictwo
Effectiveness of EU Procedures for the Protection of the Rule of Law in Relation to the Member States
This article argues that the recent events in Poland highlight the inadequacy of the EU’s existing mechanisms of response to perceived rule of law crises, namely Article 7 TEU and the Commission’s New EU Framework to Strengthen the Rule of Law. It compares the EU’s evolution into an organization that protects individual human rights with its fledgling evolution into an organization that also seeks to police the rule of law. It argues that, in common with the evolution of its human rights role, the EU’s journey towards becoming an efficient rule of law protector will be lengthy and subject to continuous debates. However, in contrast to the evolution of its human rights, the EU’s current efforts towards enforcing the rule of law give little cause for optimism. Contemporary events and developments within the European Union remain intrinsically connected with the economic and political crises that have beset the organization in recent years. Such events have increased the attractiveness of ‘re-nationalizing’ integration and provided potent fuel for populist ideologies and policies. The use of powerful populist rhetoric, such as references to faithfulness to the foundations of integration, protection against protectionist threats, and other forms of state egoism and populism, have become much more than mere slogans.
Keywords: European Union, sanctions, Article 7 of the Treaty on the European Union, European Commission, rule of law, protection of the rule of law, Poland, the judiciary
Bibliografia:
Allan T.R.S., Constitutional justice: A liberal theory of the rule of law, Oxford 2003
Arnull A., The Rule of Law in the European Union, [w:] Accountability and Legitimacy in the European Union, red. A. Arnull A., D. Wincott, Oxford 2002.
Barcz J., Unia Europejska wobec niepraworządnego państwa członkowskiego, Państwo i Prawo 2019, nr 1.
Borneo N., On Democratic Backsliding, Journal of Democracy 2016, nr 27.
Burda A., Praworządność w systemie demokracji socjalistycznej, Wrocław 1967.
Carrera S., Guild E., Hernanz N., The Triangular Relationship between Fundamental Rights, Democracy and the Rule of Law in the EU, Towards an EU Copenhagen Mechanism, CEPS 2013 (http://www.ceps.eu/system/files/Fundamental%20Rights%20DemocracyandRoL.pdf; dostęp: 6.05.2019 r.).
Chwiałkowska J., Sądowa kontrola administracji w europejskich państwach socjalistycznych, PiP 1971, nr 12.
Craig P., Democracy and Rule-making Within the EC: An Empirical and Normative Assessment, European Law Journal 1997, nr 3.
Dorociak M., Lewandowski W., A Check Move for the Principle of Mutual Trust from Dublin: The Celmer Case, European Papers 2018, vol. 3, nr 2.
Giaro T., Wprowadzenie, [w:] Skuteczność prawa, red. T. Giaro, Warszawa 2010.
Grzeszczak R., Karolewski I.P., Mind the Gap! Schwierigkeiten der Rechtsstaatlichkeit in der EU, Verfassungsblog, 26.09.2017 r.
Grzeszczak R., Karolewski I.P., Paradoxien der Rechtsstaatlichkeit in der EU: Osteuropäische Herausforderungen, [w:] Herausforderungen des Rechysstaates, red. U. Kischel, H. Wissmann, Stuttgart 2019.
Grzeszczak R., Mechanizm z „nuklearnego” art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej, Archiwum Osiatyńskiego, 19.12.2017.
Grzeszczak R., Obsuwanie się demokracji w Europie, Prawo Europejskie w Praktyce 2017, nr 9–10.
Grzeszczak R., Praworządność jako zasada ustrojowa Unii Europejskiej i jej państw członkowskich, Archiwum Osiatyńskiego, 19.12.2017 r.
Grzeszczak R., Praworządność jako zasada ustrojowa Unii Europejskiej i jej państw członkowskich, Archiwum Osiatyńskiego, 19.12.2017 r.
Grzeszczak R., Terrett S., The EU’s role in policing the rule of law: reflections on recent Polish experience, Northern Ireland Legal Quarterly 2018, nr 3.
Grzeszczak R., The European transformation of the legislative, executive and judicial power in Poland, [w:] The Transformative Power of Europe, red. I.P. Karolewski, M. Sus, Baden-Baden 2015.
Guiso L., H. Herrera, M. Morelli, T. Sonno, Demand and Supply of Populism, CEPR Discussion Paper no. 11871, 22.02.2017 r.
Häberle P., Nachhaltigkeit und Gemeineuropäisches Verfassungsrecht, [w:] Nachhaltigkeit als Verbundbegriff, red. W. Kahl, Tübingen 2008.
Habermas J., On the internal relation between the rule of law and democracy, European Journal of Philosophy 1995, nr 3.
Jacobs F., The sovereignty of law: The European way, Cambridge 2007
Jakab A., Kochenov D., The Enforcement of EU Law and Values. Ensuring Member States’ Compliance, Oxford 2017.
Kelemen D.R., Europe’s Other Democratic Deficit: National Authoritarianism in Europe’s Democratic Union, Government and Opposition 2017, nr 52.
Kochenov D., Behind the Copenhagen facade: The meaning and structure of the Copenhagen political criterion of democracy and the rule of law, European Integration Online Papers 2004 nr 8.
Kochenov D., EU Enlargement and the Failure of Conditionality: Pre-Accession Conditionality in the Fields of Democracy and the Rule of Law, Kluwer Law International 2008.
Kochenov D., Pech L., Better Late than Never? On the European Commission’s Rule of Law Framework and its first Activation, Journal of Common Market Studies 2016, nr 54.
Kochenov D., Pech L., Better Late than Never? On the European Commission’s Rule of Law Framework and its first Activation, Journal of Common Market Studies 2016, nr 54.
Kochenov D., Pech L., Scheppele K.L., The European Commission’s Activation of Article 7: Better Late than Never?, Verfassungsblog, 23.12.2017 r.
Kochenov D., Pech L., Upholding the Rule of Law in the EU: On the Commission’s Pre-Article 7 Procedure as a Timid Step towards the Right Direction, European University Institute Working Papers, RSCAS 2015, nr 24.
Kochenov D., The EU Rule of Law: Cutting Paths through Confusion, Erasmus Law Review 2008.
Krajewski M., The AG Opinion in the Celmer Case: Why the Test for the Appearance of Independence is Needed, Verfassungsblog, 5.07.2018 r.
Kunysz J., Skuteczność prawa (zagadnienia wybrane), Administracja: Teoria. Dydaktyka. Praktyka 2014, nr 2
L. Guiso, H. Herrera, M. Morelli, T. Sonno, Demand and Supply of Populism, CEPR Discussion Paper 2017, nr 11871.
Lenaerts K., Trybunał Sprawiedliwości a sądy krajowe: dialog oparty na wzajemnym zaufaniu i niezależności wymiaru sprawiedliwości, wykład w NSA z 19.03.2018 r. (http://www.nsa.gov.pl/wydarzenia-wizyty-konferencje/konferencja-naukowa-stosowanie-prawa-europejskiego-w-orzecznictwie-sadowym-w-naczelnym-sadzie-administracyjnym,news,24,529.php; dostęp: 6.05.2018 r.)
Lewandowski W. Pomiędzy Scyllą zawieszenia wzajemnego zaufania i Charybdą fragmentaryzacji standardu ochrony prawa podstawowego – dylematy Trybunału Sprawiedliwości w wyroku C-216/18 PPU, LM; Europejski Przegląd Sądowy 2019, nr 2.
Maduro M.P., Azoulai L., Introduction, [w:] The Past and Future of EU Law, red. M.P. Maduro, L. Azoulai, Oxford 2010.
Majone G., The regulatory state and its legitimacy problems, West European Politics 1999, nr 22.
Mayer F., Die Europäische Union als Rechtsgemeinschaft, Neue Juristische Wochenschrift 2017, nr 50.
Sadurski W., How Democracy Dies (in Poland): A Case Study of Anti-Constitutional Populist Backsliding, Sydney Law School, Legal Studies Research Paper 2018, nr 18/01.
Sadurski W., Near Misses: Avoiding Constitutional Retrogression, wykład wygłoszony podczas The International Society of Public Law (ICON·S): Identity, Security, Democracy: Challenges for Public Law.
Suchocka H., Rodzaje konstytucyjnych gwarancji praworządności w europejskich państwach socjalistycznych, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1974, nr 2.
The Enforcement of the EU Law and Values: Ensuring Member States’ Compliance, red. A. Jakab, D. Kochenov, Oxford 2016.
Tridimas T., The General Principles of EU Law, Oxford 2006.
von Bogdandy A., Antpoehler C., Ioannidis M., A New Page in Protecting European Constitutional Values: How to best use the new EU Rule of Law Framework vis-a-vis Poland, Verfassungsblog, 24.01.2016 r.
Wronkowska S., Zieliński M., Ziembiński Z., „Zasady prawa” w perspektywie teorii prawa oraz szczegółowych nauk prawnych Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1974, nr 2.
Prof. dr hab. Jacek Barcik
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Skuteczność procedur ochrony praworządności w Radzie Europy i jej państwach członkowskich
Celem artykułu jest ocena skuteczności procedur ochrony praworządności w Radzie Europy (RE). Pojawiają się tu kluczowe pytania – jak ją rozumieć oraz za pomocą jakiej metody ją badać. Dla potrzeb artykułu skuteczność rozumiana będzie jako zgodność postępowania państw członkowskich RE z wiążącymi ich standardami organizacji w zakresie praworządności. Ich naruszanie a contrario może być kwalifikowane w kategoriach nieskuteczności. Tak zdefiniowana skuteczność będzie oceniana za pomocą kilku metod badawczych, m.in. metody dogmatyczno-prawnej (tam, gdzie występuje standard Rady Europy wynikający z tzw. twardego prawa międzynarodowego – dotyczy to zwłaszcza regulacji Statutu Rady Europy i Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – EKPC). Stosowana będzie także analiza rozwiązań prawnych (w tym o charakterze soft law) przyjmowanych w ramach Rady Europy oraz badane wybrane przypadki naruszeń praworządności zaobserwowane przez RE wraz ze sposobem ich rozwiązania. Kontekst czasowy, w jakim pisany jest tekst, powoduje, że nie sposób abstrahować od polskich kłopotów z przestrzeganiem zasady państwa prawa i wiążącej się z tym negatywnej reakcji organizacji międzynarodowych (Unia Europejska, Rada Europy, Organizacja Narodów Zjednoczonych). Dlatego pobocznym celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, w jaki sposób RE może być pomocna dla zakończenia kryzysu państwa prawa w Polsce.
Słowa kluczowe: praworządność, Rada Europy, ochrona
Effectiveness of the Rule of Law Protection Procedures in the Council of Europe and Its Member States
The aim of the article is to assess the effectiveness of the rule of law protection procedures in the Council of Europe (CoE). For the purposes of the article, effectiveness will be understood as the compliance of CoE Member States with the applicable standards of the organization pertaining to the rule of law. A contrario, violations of these standards can be classified as ineffectiveness. Effectiveness defined in this way will be assessed by means of several research methods, including dogmatic legal method (where there is a standard of the Council of Europe resulting from the so-called hard international law - this applies in particular to the Statute of the Council of Europe and the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms - ECHR). There is also an analysis of the legal solutions (including soft law) adopted by the Council of Europe and selected cases of rule of law violations observed by the Council of Europe, as well as the methods of their resolution. The time context in which the text is written makes it impossible to disregard the Polish problems with observance of the rule of law and the negative reaction of international organizations. Therefore, the side-goal of the article is to answer the question of how the CoE can be helpful in ending the crisis of the rule of law in Poland.
Keywords: rule of law, Council of Europe, protection
Bibliografia:
Barcik J., Wykonywanie wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przez Polskę, Iustitia 2013, nr 2.
Barcik J., Srogosz T., Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2014.
Bodnar A., Wykonywanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Polsce. Wymiar instytucjonalny, Warszawa 2018.
Dr Hanna Dębska
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie
Idea i struktura – społeczne warunki kształtowania się filozofii i teorii prawa w Polsce
Przedmiotem niniejszej pracy jest próba uchwycenia początków kształtowania się pola ogólnych nauk o prawie w Polsce: filozofii i teorii prawa, czyli mówiąc językiem socjologicznym – zarysowanie jego socjogenezy, rozumianej jako rozpoznanie warunków, dzięki którym mogła się pojawiać jako odrębna dyscyplina badawcza w danym momencie historycznym. Jest to szczególnie interesujące, gdyż polska filozofia i teoria prawa wykształcała się w sytuacji szczególnej – pięciu różnych systemów prawnych i braku państwowości, następnie strat kadrowych i zmian granic państwowych (a wraz z nią ośrodków akademickich), wreszcie działań politycznych godzących w autonomię uczelni, jakich doświadczyła po II wojnie światowej. Jednocześnie tworzyła się na przecięciu kilku poziomów systemów społecznych: makro, czyli głębokich podziałów strukturalnych w światowej produkcji wiedzy, gdzie pozostawała zdominowana – speryferyzowana względem światowego centrum , mezo – wyodrębniając się i budując dystynkcję wobec innych dyscyplin, wreszcie mikro – samych działających podmiotów.
Słowa kluczowe: filozofia prawa, socjologia, teoria prawa, autonomia nauki
Idea and Structure – Social Conditions for Philosophy of Law in Poland
The purpose of this article is to capture the origins of the field of jurisprudence: philosophy and theory of law. The article focuses on recognizing the conditions by which the philosophy of law emerged as a separate scientific discipline at a given historical moment. Thus, it is historically oriented sociology of knowledge. This makes it possible to understand social phenomena in a more adequate manner, including – neglected in the legal sciences – the relationality of the academic world.
The Polish legal philosophy was developed in an extraordinary political and social situation (five different legal systems, changes in state borders and academic centers after First Word War, Stalinism affecting the autonomy of the university after the Second World War). Simultaneously, it was formed at the intersection of several levels of social systems. On the one hand, at the macro-level, as an academic discipline in a peripheral country, dominated in the global knowledge production, on the other hand, at the meso-level, as a discipline distinctive from other academic fields.
Keywords: philosophy of law, sociology, theory of law, autonomy of sciences
Bibliografia:
Bourdieu P., Dystynkcja. O społecznej krytyce władzy sądzenia, Warszawa 2005.
Bourdieu P., Genèse et structure du champ religieux, Revue française de sociologie 1971, nr 12.
Bourdieu P., Homo Academicus, Stanford 1988.
Bourdieu P., Reguły sztuki, Kraków 2001.
Bourdieu P., Science of Science and Reflexivity, Chicago 2004.
Bourdieu P., The Force of Law. Toward the Sociology of the Juridical Field, The Hasting Law Journal 1978, t. 38.
Bourdieu P., The forms of capital, [w:] Handbook of Theory for the Sociology of Education, J. Richardson, Greeenwood 1986..
Bourdieu P., Zmysł praktyczny, Kraków 2008.
Casanova P., The World Republic of Letters, Cambridge 2014.
Czasopismo Prawne i Ekonomiczne, Kraków.
Czepita S., Koncepcje teoretycznoprawne w Polsce międzywojennej, Czasopismo Prawno-Historyczne 1980, t. XXXII, nr 2.
Czepita S., Leon Petrażycki and Czesław Znamierowski – Founders of the Polish Theory of Law, [w:] Polish Contributions to the Theory and Philosophy of Law, red. Z. Ziembiński, Amsterdam 1987.
Dębska H., Iluzje prawniczego rozumu. O społecznych warunkach praktyk bezrefleksyjnych, Studia Prawno-Ekonomiczne 2014, t. XCII.
Dębska H., Prawo jako pole (ujęcie modelowe), PiP 2016, nr 9.
Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1915–1939, red. P.M. Majewski, Warszawa 2016.
Gawrońska-Garstka M., Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie. Uczelnia ziem północno-wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej (1919–1939) w świetle źródeł, Poznań 2016.
Gizbert-Studnicki T., Woleński J., Płeszka K., 20-th Century Legal Philosophy in Poland, [w:] A Legal Philosophy in 20th Century: The Civil Law World, vol. XII, red. E. Pattaro, C. Roversi, Springer 2016.
Heilbron J., French Sociology, Ithaka New York, 2015.
Jabłoński P., Polskie spory o rolę filozofii w teorii prawa, Wrocław 2014.
Jędrejek G., Teoria prawa niemieckiej szkoły historycznej w świetle piśmiennictwa polskiego z XIX w., Czasy Nowożytne 2000, nr 8.
Kasznica J., Kilka uwag z powodu pism filozoficzno-prawnych wydanych w ostatnich latach, Warszawa 1874.
Klimowiecki R., Antoni Peretiatkowicz, PiP 1957, nr 2.
Kojder A., Godność i siła prawa, Warszawa 2001.
Kojder A., Leon Petrażycki, [w:] Portrety Uczonych. Profesorowie Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego (1808–2018), red. G. Bałtuszajtys, Warszawa 2008.
Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, Warszawa 1955.
Kryniecka-Piotrak A., Grat I.S., Nauczanie filozofii prawa w Polsce, [w:] Dziwne losy filozofii prawa w Polsce, red. M. Szyszkowska, Warszawa 2001.
Lebaron F., Economist and the Economic Order. The Field of Economic and the Field of Power in France, European Societies 2001, vol. 3.
Makowski W., Podstawy filozofii prawa karnego, Warszawa 1917.
Motyka K., Leon Petrażycki Challenge to Legal Orthodoxy, Lublin 2007.
Oniszczuk J., Filozofia i teoria prawa, Warszawa 2012.
Opałek K., Zagadnienia teorii prawa i teorii polityki, Warszawa 1983.
Peretiatkowicz A., Teoria prawa i państwa H. Kelsena, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1937, t. IV.
Pieniążek A., Tefelski P., Wpływ teorii Leona Petrażyckiego na współczesną socjologię prawa, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska 1981, vol. XX, nr 3.
Potrzeszcz J., Cz. Martyniak, [w:] Encyklopedia filozofii polskiej, t. 1, (http://www.ptta.pl/pef/pdf/m/martyniakcz.pdf; dostęp: 6.05.2019 r.).
Raburski T., Antoni Peretiatkowicz i początki filozofii prawa na Uniwersytecie Poznańskim, [w:] 90-lecie filozofii w Poznaniu, red. T. Buksiński, Poznań 2010.
Redzik A., Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego w okresie Drugiej Rzeczypospolitej w czasie II wojny światowej, Prace Komisji Historii PAU 2010.
Sapiro G., Field Theory from the Transnational Perspective, [w:] The Oxford Handbook of Pierre Bourdieu, red. T. Medvetz, J.J. Sallaz, Oxford Handbooks online 2018.
Stawecki T., Filozofia prawa a teoria prawa: spór nierozstrzygalny czy pozorny?, Studia Iuridica 2016, t. XLV.
Stawecki T., Wczesna refleksja nad wykładnią konstytucji: polska literatura prawnicza przed 19 r., [w:] Wykładnia Konstytucji. Inspiracje, teorie, argumenty, red. T. Stawecki, J. Winczorek, Warszawa 2014.
Stawecki T., Wykładnia konstytucji jako przedmiot analiz teoretycznych, porównawczych oraz badań empirycznych, [w:] Wykładnia Konstytucji. Inspiracje, teorie, argumenty, red. T. Stawecki, J. Winczorek, Warszawa 2014.
Szyszkowska M., Filozofia prawa i filozofia człowieka, Warszawa 1989.
Tarkowski M., Rada Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu w Wilnie (1919–1939), Studia Iuridica Toruniensia, t. VII.
Warczok T., Globalne pole nauk społecznych a socjologia polska, [w:] Polska jako peryferie, red. T. Zarycki, Warszawa 2016.
Warczok T., Zarycki T., Gra peryferyjna. Polska politologia w globalnym polu nauk społecznych, Warszawa 2016.
Woleński J., Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska, Warszawa 1985.
Woleński J., Leon Petrażycki o prawie i moralności, Rocznik Polskiej Akademii Umiejętności 2016–2017.
Woleński J., Szkoła Lwowsko-Warszawska z perspektywy historycznej, Przegląd Pedagogiczny 2014, nr 1.
Woleński J., Szkoła Lwowsko-Warszawska, [w:] Encyklopedia filozofii polskiej, t. 1, (http://www.ptta.pl/pef/pdf/l/lws.pdf; dostęp: 6.05.2019 r.).
Woleński J., Twardowski Kazimierz, [w:] Encyklopedia filozofii polskiej, t. 2, (http://www.ptta.pl/pef/pdf/t/twardowski.pdf; dostęp: 6.05.2019 r.).
Zajadło J., Filozofia prawa, [w:] Leksykon współczesnej teorii i filozofii prawa. 100 podstawowych pojęć, red. J. Zajadło, Warszawa 2007.
Ziembiński Z., Czesław Znamierowski 1888–1967, PiP 1967, nr 12.
Ziembiński Z., Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980.
Znamierowski Cz., Psychologistyczna teorja prawa, Przegląd Filozoficzny 1922, nr 1.
Dr Agnieszka Kunert-Diallo
Uczelnia Łazarskiego w Warszawie
Prof. dr hab. Anna Konert
Uczelnia Łazarskiego w Warszawie
Odpowiedzialność operatora kosmicznego względem turystów kosmicznych
Istnieją szacunki, że przed 2030 r. realnym jest osiągnięcie poziomu pięciu milionów pasażerów kosmicznych rocznie. Obecnie wizja ta wydaje się być bardzo mało realistyczna. Niemniej jednak turystyka lotnicza istnieje i rozwija się z roku na rok. Niektóre przedsiębiorstwa zapowiadają, że pierwsi turyści odbędą taka podróż w niedalekiej przyszłości i chodzi tu o loty suborbitalne. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie problematyki odpowiedzialności za szkody spowodowane takim właśnie turystom z punktu widzenia prawa międzynarodowego. Ponadto, celem jest wskazanie na główne problemy wynikające ze stosowania istniejących przepisów, a także odpowiedź na pytanie, czy prawa pasażerów kosmicznych są wystarczająco chronione.
Słowa kluczowe: prawo kosmiczne, prawo lotnicze, turysta kosmiczny, odpowiedzialność w prawie kosmicznym, międzynarodowe konwencje kosmiczne
Space Tour Operator's Liability to Space Tourists
It is estimated that reaching five million space passengers by 2030 a year is a realistic target. At present, this vision seems very unrealistic. Nevertheless, air tourism exists and develops year by year. Some companies announce that the first tourists will make such trips (suborbital flights) in the near future. This article aims to present the problem of liability for damage caused to such tourists from the point of view of international law. In addition, the aim is to identify the main problems arising from the application of existing legislation, as well as answer the question whether the rights of space passengers are sufficiently protected
Keywords: space law, aerospace law, space tourism, liability under the space law, international space conventions
Bibliografia:
„Giugi” Carminati M.-V., Is Statutory Immunity For Spaceflight Operators Good Enough, Legislation and Policy Brief 2014, vol.6.
Albert C., Liability in International Law and the Ramifications on Commercial Space Launches and Space, Loyola of Los Angeles International and Comparative Law Review 2014, vol. 36.
Cooper J.C., Aerospace Law – Subject Matter and Terminology, Journal of Air Law and Commerce 1963, nr 29.
Freeland S., Fly me to the Moon: How will international law cope with commercial space tourism? Melbourne Journal of International Law 2010, nr 11.
Froehlich A., Seffinga V., National Space Legislation: A Comparative and Evaluative Analysis, Springer 2018.
Hobe S., Cloppenburg J., Towards a New Aerospace Convention? – Selected Legal Issues of “Space Tourism”, Proceedings of the Forty-Seventh Colloquium on the Law of Outer Space 2004.
Konert A., Odpowiedzialność cywilna przewoźnika lotniczego, Warszawa 2010.
Kunert-Diallo A., Kolizje w międzynarodowym transporcie lotniczym, Warszawa 2011.
Mineiro M., Assesing the Risk: Tort Liability and Risk Management in the Event of a Commercial Human Spaceflight Accident, Journal of Air Law and Commerce 2008, nr 74.
Moro-Aguilar R., National Regulation of Private Suborbital Flights: A Fresh Vie, FIU Law Review 2015, vol. 10.
Prawo lotnicze. Komentarz, M. Żylicz, Waszawa 2011.
von der Dunk F.G., Liability versus Responsibility in Space Law: Misconception or Misconstruction, Space, Cyber, and Telecommunications Law Program Faculty Publications 1992, nr 21.
von der Dunk F.G., Space Tourism, Private Spaceflight and the Law: Key Aspects, Space, Cyber, and Telecommunications Law Program Faculty Publications 2011, nr 27.
Zbaraszewska A., Dylematy międzynarodowej odpowiedzialności państw, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2007, nr 1.
Prof. dr hab. Joanna Sieńczyło-Chlabicz
Uniwersytet w Białymstoku
Wtórna zdolność odróżniająca jako przesłanka nabycia prawa ochronnego na znak towarowy
Ustawodawca nie wprowadził definicji legalnej pierwotnej zdolności odróżniającej, niemniej w doktrynie i judykaturze powszechnie przyjmuje się określanie zdolności odróżniającej przez wymóg wykazania przez znak dostatecznych cech, które mogą utkwić w świadomości kupującego . Ocena pierwotnej zdolności odróżniającej znaku towarowego dokonywana jest zasady z uwzględnieniem dwóch zasadniczych kryteriów: formy przedstawieniowej znaku towarowego oraz towarów lub usług oraz warunków obrotu, przy czym ocena powinna być dokonywana z punkt widzenia przeciętnego odbiorcy. Przedmiotem rozważań w niniejszym artykule jest zagadnienie przesłanek nabycia wtórnej zdolności odróżniającej w postępowaniu o udzielenie prawa ochronnego na znak towarowy zarówno w polskim, jak i w unijnym prawie własności przemysłowej. Analizie zostały poddane rozwiązania normatywne zawarte w ustawie z 30.06.2000 r. – Prawo własności przemysłowej , a przede wszystkim w art. 130 p.w.p., który nie został zmieniony na mocy nowelizacji z 20.02.2019 r. , w dyrektywie 2015/2436 , jak również w rozporządzeniu 2017/1001 w odniesieniu do unijnego znaku towarowego. Najważniejszym zagadnieniem wydaje się rozważenie, jakie przesłanki należy uznać za decydujące dla stwierdzenia przez Urząd Patentowy RP lub EUIPO nabycia wtórnej zdolności odróżniającej przez oznaczenia zgłoszone do rejestracji. Bowiem wykazanie nabycia wtórnej zdolności odróżniającej warunkuje udzielenie prawa ochronnego na oznaczenie pozbawione pierwotnej zdolności odróżniającej lub wyłączone z mocy ustawy od rejestracji. Ponadto zostanie przeprowadzona analiza podejścia TS i Sądu UE oraz sądów polskich w orzecznictwie do rozumienia przesłanki „używania oznaczenia w charakterze znaku towarowego” oraz wynikających z tego skutków prawnych.
Słowa kluczowe: wtórna zdolność odróżniająca, znaki towarowe, dostateczne znamiona odróżniające, element znaku złożonego, prawo ochronne, koncepcja wtórnej zdolności odróżniającej nabytej wskutek używania oznaczenia, odmowa rejestracji
Acquisition of Distinctive Character as a Condition for Granting Trade Mark Protection Right
The concept of acquired distinctiveness allows the registration of a mark that did not possess inherent distinctiveness, but has grown to be recognized in consequence of the use that has been made of it. It gives the opportunity to protect the marks that have already been introduced and have become known on the market. The concept of distinctive character acquired through use was introduced in CJEU judgments. It is also settled case law that, whether inherent or acquired through use, the distinctive character of a mark must be assessed in relation, on the one hand, to the goods or services covered by that mark and, on the other, to the presumed expectations within the trade circles concerned, that is, those of an average consumer of the category of goods or services in question, who is reasonably well-informed and reasonably observant and circumspect. This article contains remarks about the law as it stands and proposes amendments concerning mainly the acquisition of distinctive character as a condition for granting trade mark protection right under Polish and EU industrial property law. The most important issue for the Patent Office or EUIPO to establish the decisive grounds is the fact of a trade mark having acquired distinctive character. Furthermore the article analyses the views expressed in CJEU judgments on the meaning of ‘use’ and its legal consequences.
Keywords: acquired distinctiveness, trade marks, sufficient distinctive features, element of a composite mark, trade mark protection right, concept of distinctive character acquired through use, refusal of registration
Bibliografia:
Kępiński M., Znak towarowy (funkcja, rodzaje znaków, oznaczenia stanowiące przedmiot praw wyłącznych, rejestracja, zakres wyłączności), Studia Cywilistyczne 1974, t. 22.
Mazurek M., Informacyjny charakter oznaczenia jako przeszkoda rejestracji wspólnotowego znaku towarowego, Białostockie Studia Prawnicze 2015, nr 19.
Promińska U., [w:] E. Nowińska, U. Promińska, M. du Vall, Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2007.
Promińska U., Znak towarowy, [w:] Prawo własności przemysłowej, red. U. Promińska, Warszawa 2005.
Sieńczyło-Chlabicz J., Wtórna zdolność odróżniająca jako przesłanka odmowy unieważnienia prawa ochronnego na znak towarowy. Księga dedykowana Profesorowi Cezaremu Kosikowskiemu z okazji jubileuszu pracy naukowej na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, red. A. Piszcz, M. Olszak, M. Etel, Białystok 2015.
Skubisz R., Prawo z rejestracji znaku towarowego i jego ochrona. Studium z prawa polskiego na tle prawno-porównawczym, Lublin 1988.
Skubisz R., Prawo znaków towarowych. Komentarz, Warszawa 1997.
Skubisz R., Uzyskanie charakteru odróżniającego przez znak towarowy poprzez używanie (przesłanki, data i dowody nabycia), Białostockie Studia Prawnicze 2015, nr 19.
Skubisz R., Zdolność odróżniająca znaku towarowego w prawie europejskim i w prawie polskim, [w:] Sądownictwo administracyjne gwarantem wolności i praw obywatelskich 1980–2005, red. J. Góral, R. Hauser, J. Trzciński, Warszawa 2005.
Szczepanowska-Kozłowska K., Bezwzględne przeszkody rejestracji znaku towarowego, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 14B, Prawo własności przemysłowej, red. R. Skubisz, Warszawa 2017.
Wiszniewska I, Znaki towarowe w prawie własności przemysłowej, Przegląd Prawa Handlowego 2001, nr 12.
Dr hab. Tadeusz Zembrzuski
Uniwersytet Warszawski
Skarga nadzwyczajna w polskim postępowaniu cywilnym
Pewność prawna wymaga poszanowania zasady prawomocności formalnej wyroków oraz powagi rzeczy osądzonej w postępowaniu cywilnym. System środków odwoławczych w polskim postępowaniu cywilnym znacznie się zmienił na przestrzeni ostatnich lat. Ustawa o Sądzie Najwyższym z dnia 8 grudnia 2017 r. wprowadziła nowy środek prawny pozwalający na uchylenie ostatecznych wyroków kończących postępowanie. Wspomniany środek nosi nazwę „nadzwyczajnej skargi”. Jest to nadzwyczajny środek odwoławczy o szerokim zastosowaniu merytorycznym i czasowym. Umożliwia kwestionowanie ostatecznych wyroków bez względu na to, czy w trakcie danego postępowania zastosowano jakiekolwiek środki prawne, oraz rodzaj zastosowanych środków. Chociaż strony postępowania cywilnego uzyskały kolejny nadzwyczajny środek odwoławczy, nie mają one rzeczywistego wpływu na jego stosowanie. W literaturze dominują obawy, że porządek prawny i funkcjonowanie całego systemu sprawiedliwości mogą zostać zakłócone. Nie należy zakładać a priori, że nowy nadzwyczajny środek odwoławczy zdestabilizuje system prawny w Polsce - choć pewne problemy operacyjne wydają się prawdopodobne.
Słowa kluczowe: postępowanie cywilne, system środków zaskarżenia, nadzwyczajne środki zaskarżenia, skarga nadzwyczajna, rewizja nadzwyczajna, formalna prawomocność orzeczeń, stabilność orzeczeń
Extraordinary Complaint in Civil Proceedings under Polish Law
Legal certainty requires respect for the principle of formal validity of judgments, and consequences of the res judicata in civil proceedings. The system of appeal measures in civil proceedings under the Polish law has evolved considerably over the years. The Act on the Supreme Court of 8 December 2017 introduced a new legal measure allowing to set aside final judgments which ended the respective proceedings. The said measure is called ‘extraordinary complaint’. Literature has referred to this extraordinary measure of appeal as a total instrument with considerable substantive and temporal scope, which enables challenging final judgements regardless of whether any legal measures had been applied in the course of the respective proceedings, and of the type of measures used. Although parties to civil proceedings have gained another extraordinary measure of appeal, they have no real influence over its application. Literature is dominated by concerns that the legal order and the operation of the entire justice system may be disturbed. One should not assume a priori that the new extraordinary measure of appeal will destabilise the legal system in Poland – albeit certain operational problems seem likely.
Keywords: civil proceedings, system of appeal measures, extraordinary appeal measures, extraordinary complaint, extraordinary review, formal validity of judgments, stability of court judgments
Bibliografia:
Balcerzak M., Skarga nadzwyczajna do Sądu Najwyższego w kontekście skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Palestra 2018, nr 1–2.
Dobrzański B., Krajewski J., Środki odwoławcze. Wznowienie postępowania. Rewizja nadzwyczajna, Katowice 1965–1966.
Ereciński T., Kilka uwag o modelu kasacji w sprawach cywilnych, [w:] Z zagadnień współczesnego prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci prof. Tomasza Dybowskiego, Studia Iuridica 1994, t. XXI.
Ereciński T., Ograniczenia w dostępności do kasacji w sprawach cywilnych, [w:] Prace z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci sędziego Janusza Pietrzykowskiego, Warszawa 2000.
Ereciński T., [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego, red. Ereciński T., Środki zaskarżenia, t. III, cz. 1, red. J. Gudowski, Warszawa 2013.
Ereciński T., O nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego w ogólności, Przegląd Sądowy 1996, nr 10;
Michalska-Marciniak M., Formy ograniczenia dostępu do sądu wyższego w sprawach cywilnych (analiza modelu teoretycznego), [w:] Aequitas sequitur legem. Księga jubileuszowa z okazji 75. urodzin Profesora Andrzeja Zielińskiego, red. K. Flaga-Gieruszyńska, G. Jędrejek, Warszawa 2014.
Fierich F.K., Postępowanie przed Sądem Najwyższym (Skarga w przedmiocie kasacji), [w:] Polska Procedura Cywilna. Projekty referentów z uzasadnieniem, t. II, Kraków 1923.
Góra-Błaszczykowska A., Skarga nadzwyczajna i wniosek o unieważnienie prawomocnego orzeczenia według ustawy o Sądzie Najwyższym z 8.12.2017 r., [w:] Ars in vita. Ars in iure. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Jankowskiemu, red. A. Barańska, S. Cieślak, Warszawa 2018.
Gruszecka D., Podstawy skargi nadzwyczajnej w sprawach karnych – uwagi w kontekście „wypełniania luk w systemie środków zaskarżania”, Palestra 2018, nr 9.
Grzegorczyk P., Dopuszczalność i kształt apelacji w postępowaniu cywilnym – perspektywy przyszłej regulacji z uwzględnieniem standardów konstytucyjnych i międzynarodowych, [w:] Postępowanie rozpoznawcze w przyszłym Kodeksie postępowania cywilnego, red. K. Markiewicz, A. Torbus, Warszawa 2014.
Grzegorczyk P., Stabilność prawomocnych orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych, [w:] Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Kodeks postępowania cywilnego, red. T. Ereciński T., K. Weitz, Warszawa 2010.
Gudowski J., Kasacja w świetle projektu Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego (z uwzględnieniem aspektów historycznych i prawnoporównawczych), Przegląd Legislacyjny 1999, nr 4.
Gudowski J., O kilku naczelnych zasadach procesu cywilnego – wczoraj, dziś, jutro, [w:] Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Sołtysińskiemu, red. Nowicka A., Poznań 2005.
Gudowski J., Pogląd na apelację, [w:] Aurea Praxis. Aurea Theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, t. 1, red. J. Gudowski, K. Weitz, Warszawa 2011.
Gudowski J., Pogląd na kasację, [w:] Proces cywilny. Nauka. Kodyfikacja. Praktyka. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Feliksowi Zedlerowi, red. P. Grzegorczyk. K. Knoppek. M. Walasik, Warszawa 2012.
Gudowski J., Węzłowe problemy skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, Przegląd Sądowy 2006, nr 1.
Hanausek S., System zaskarżania orzeczeń sądowych w nowym polskim postępowaniu cywilnym, Studia Cywilistyczne 1967, nr 9.;
Kalinowski S., Rewizja nadzwyczajna w polskim procesie karnym, Warszawa 1954.
Krajewski J., Nadzór judykacyjny nad prawomocnymi orzeczeniami w polskim procesie cywilnym, Toruń 1963.
Miączyński A., Z dyskusyjnej problematyki rewizji nadzwyczajnej w postępowaniu cywilnym, Studia Cywilistyczne 1967, t. X.
Oklejak A., Z problematyki zaskarżalności orzeczeń sądowych w postępowaniu cywilnym, Studia Cywilistyczne 1975, t. XXV–XXVI.
Piasecki K., Wpływ postępowania i wyroku karnego na postępowanie i wyrok cywilny, Warszawa 1970.
Penner L., Rewizja nadzwyczajna. Kilka uwag na tle praktyki, Nowe Prawo 1953, nr 8–9.
Resich Z., Nauka o ustroju organów ochrony prawnej, Warszawa 1970.
Resich Z., Rewizja nadzwyczajna w procesie cywilnym, Studia Cywilistyczne 1975, t. XXV–XXVI.
Rudnicki S., Nowy środek odwoławczy: apelacja, Przegląd Sądowy 1993, nr 6.
Rusek F., Założenia i podstawy rewizji nadzwyczajnej, Nowe Prawo 1973, nr 9.
Sanetra W., O roli Sądu Najwyższego w zapewnianiu zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądowego, Przegląd Sądowy 2006, nr 9.
Siedlecki W., System środków zaskarżania według nowego kodeksu postępowania cywilnego, PiP 1965, nr 5–6.
Siedlecki W., Z prac Komisji Kodyfikacyjnej nad nowym kodeksem postępowania cywilnego PRL, Studia Cywilistyczne 1961, t. I.
Szczucki K., Ustawa o Sądzie Najwyższym. Komentarz, Warszawa 2018.
Zembrzuski T., Ewolucja charakteru skargi kasacyjnej w polskim postępowaniu cywilnym, [w:] Ewolucja polskiego postępowania cywilnego wobec przemian politycznych, społecznych i gospodarczych, red. H. Dolecki, K. Flaga-Gieruszyńska, Warszawa 2009.
Zembrzuski T., Extraordinary Complaint in Civil Proceedings under Polish Law, AJEE Journal (Access to Justice in Eastern Europe) 2019, nr 2.
Zembrzuski T., Wpływ wprowadzenia skargi nadzwyczajnej na skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, Przegląd Sądowy 2019, nr 2.
Zembrzuski T., Skarga kasacyjna. Dostępność w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2011.
Zieliński A., Konstytucyjny standard instancyjności postępowania sądowego, PiP 2005, nr 11.
Prof. dr hab. Olga Sitarz
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Czynny żal okazany na etapie usiłowania. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 7.03.2017 r., V KK 406/16
Aprobującym komentarzy do wydanego niedawno przez Sąd Najwyższy wyroku z 7 marca 2017, dotyczącym – w uproszczeniu – warunków czynnego żalu okazanego na etapie usiłowania, Autor podejmuje się wyjaśnienia przesłanek zastosowania art. 15 ust. 1 i ust. 2 kodeksu karnego. W glosie zaproponowano odpowiednie zastosowanie teorii istotności roli (teorię materialno-obiektywną, która odróżnia współsprawstwo od pomocnictwa. Autorka ponadto sugeruje zastosowanie teorii obiektywnego przypisania skutku – w tym przypadku obiektywnego przypisania braku skutku. Prawnie relewantne, dla przyjęcia skutecznego czynnego żalu, byłoby więc zachowanie niwelujące niebezpieczeństwo lub obniżające poziom niebezpieczeństwa do akceptowalnego społecznie.
Słowa kluczowe: czynny żal, prawo karne, sprawstwo, czyn zabroniony, usiłowanie popełnienia czynu zabronionego
Active Repentance Demonstrated at the Stage of Attempting. Commentary on Supreme Court Decision of 7 March 2017, V KK 406/16
In the approving commentary on the judgment issued by the SC on 7 March 2017, concerning - to put it briefly – the conditions of active repentance, the author attempts to clarify the conditions which delineate the scope of regulation of Article 15(1) and Article 15(2) of the Criminal Code. For the purposes of this assessment, the author suggests the application, mutatis mutandis, of the theory of importance of role (substantive-objective theory of distinguishing between co-perpetration and aiding and abetting). She also suggests considering the possibility of applying the theory of objective attribution of result (with the relevant modifications) for evaluating the importance of the perpetrator’s behaviour after the act, but before the occurrence of the result being the feature of a prohibited act. In addition, the paper challenges the distinction between complete and incomplete attempt.
Keywords: active repentance, criminal law, agency, prohibited act, attempt to commit a prohibited act
Bibliografia:
Kodeks karny. Część ogólna, t. I, red. A. Zoll, Warszawa 2012.
Sitarz O., Czynny żal związany z usiłowaniem w polskim prawie karnym. Analiza dogmatyczna i kryminalnopolityczna, Katowice 2015.
Sitarz O., Usiłowanie ukończone i nieukończone. Próba nowego spojrzenia, PiP 2011, nr 6.
