Rola i znaczenie rozprawy głównej w procesie karnym (rozważania o forach orzekania)
Prof. dr hab. Dariusz Świecki
Uniwersytet Łódzki
Rozprawa główna z założenia powinna stanowić podstawowe forum orzekania w sprawach karnych. Już bowiem sama nazwa tej instytucji wskazuje, że jest ona najważniejsza. Jednak zmiany w procedurze karnej zapoczątkowane wejściem w życie Kodeksu postępowania karnego z 1969 r. i kontynuowane w Kodeksie postępowania karnego z 1997 r. oraz kolejnych jego nowelizacjach, doprowadziły do obniżenia rangi rozprawy głównej z uwagi na wprowadzenie i rozszerzanie możliwości wydawania wyroków na innym forum, tj. na posiedzeniu. Prowadzi to do sytuacji, w której posiedzenie, a nie rozprawa staje się głównym forum orzekania o przedmiocie procesu. Wobec tego powstaje pytanie, czy nadal powinien istnieć podział na dwa forma orzekania, czy też posiedzenie mogłoby się stać wyłącznym forum. Tradycja historyczna oraz względny normatywne przemawiają za dalszym funkcjonowaniem rozprawy głównej w procesie karnym.
Słowa kluczowe: proces karny, rozprawa główna, posiedzenie, forum orzekania, Kodeks postępowania karnego, tradycja historyczna, normatywne
The role and importance of the main hearing in the criminal process (reflections on adjudication forums)
By definition, the main hearing should be the basic forum for adjudicating in criminal matters. The very name of this legal institution indicates that it is the most important one. However, changes in the criminal procedure initiated by the entry into force of the Code of Criminal Procedure of 1969 and continued in the Code of Criminal Procedure of 1997, as subsequently amended, led to lowering the importance of the main hearing due to the introduction and extension of the possibility of issuing judgments in another forum, i.e. at a sitting. It leads to a situation when it is the court sitting, rather than the main hearing, that becomes the main forum for adjudication on the object of trial. Therefore, the question arises whether there should still be a division into two adjudication forums, or whether the sitting could become the only one. Historical tradition and normative considerations provide arguments in favour of the continued functioning of main hearing in the criminal process.
Keywords: criminal process, main trial, sitting, adjudication forum, Code of Criminal Procedure, historical tradition, normative
Prof. dr hab. Jerzy Zajadło
Uniwersytet Gdański
Lord Mansfield – sędzią być!
Dokładnie trzysta lat temu, wiosną 1718 r., pewien trzynastoletni chłopiec odbył samotnie konno podróż ze Szkocji do Londynu. Ta wyjątkowo niebezpieczna eskapada po drogach i bezdrożach wyspy zajęła mu ponad miesiąc, ale dotarł szczęśliwie. Jechał, by podjąć naukę w najbardziej prestiżowej podówczas angielskiej szkole, Westminster College, i już nigdy nie powrócił do rodzinnego Scone Palace w Szkocji. Nazywał się William Murray, ale do historii jurysprudencji przeszedł jako Lord Mansfield – jeden z najwybitniejszych sędziów w dziejach nie tylko angielskiego wymiaru sprawiedliwości. Jednak nie tylko z okazji tej szczególnej okrągłej rocznicy warto przybliżyć jego postać polskim prawnikom.
Słowa kluczowe: prawo precedensowe, prawo angielskie, Lord Mansfield, sędzia Herkules
Lord Mansfield. Oh, to be a judge!
Exactly three hundred years ago, in the spring of 1718, a certain 13-year-old boy was travelling alone from Scotland to London on a horseback. This extremely dangerous trip along the island’s beaten and unbeaten tracks took him over a month, but he managed to reach the destination. He took that trip to start education at the then most prestigious school of England, the Westminster College, after which he never returned to his home at Scone Palace in Scotland. His name was William Murray, but in the history of jurisprudence he is remembered as Lord Mansfield, one of the most distinguished judges of all times, not only in the English administration of justice. But the round anniversary is not the only reason why Polish lawyers ought to get to know him better.
Keywords: precedent-based law, English law, Lord Mansfield, Judge Hercules
Mgr Marcin Rojszczak
Instytut Nauk Prawnych PAN
Cztery fałszywe hipotezy na temat ochrony prywatności i masowej inwigilacji
Niedawna dyskusja, związana z przyjęciem przez krajowego prawodawcę dwóch aktów ustawowych znacznie rozszerzających uprawnienia służb specjalnych w stosowaniu środków inwigilacji elektronicznej, jest doskonałym przykładem, w jaki sposób półprawdy i informacje całkowicie nieprawdziwe mogą być wykorzystywane w debacie publicznej w celu uzasadniania wprowadzania środków nie tylko ograniczających prawa podstawowe, ale w swojej istocie stanowiących zagrożenie dla ustrojowych podstaw państwa. Celem niniejszego opracowania jest omówienie argumentów często przywoływanych w dyskusji naukowej przez zwolenników prowadzenia programów inwigilacji elektronicznej czy w szerszym ujęciu – rozbudowanych uprawnień organów władzy publicznej motywowanych względami tzw. bezpieczeństwa narodowego. Falsyfikacja każdej z przedstawionych hipotez pozwoli na zobrazowanie faktycznych zagrożeń związanych z inwigilacją elektroniczną nie tylko dla fundamentów państwa demokratycznego, ale również dla koncepcji budowy ponadnarodowego społeczeństwa opartego na wiedzy i informacji.
Słowa kluczowe: inwigilacja, bezpieczeństwo narodowe, ograniczenie praw podstawowych, prawo do prywatności
Four false hypotheses about privacy protection and mass surveillance
The recent discussion concerning the adoption of the national legislature of two statutes that significantly broadened the powers of special services to use means of electronic surveillance amply illustrates how half-truths and completely false information can be used in the public debate to justify the introduction of measures that not only restrict fundamental rights, but also, in essence, pose a threat to the foundations of the state’s system of government. This paper discusses the arguments that are often used in academic discussions by supporters of electronic surveillance programmes or, more broadly speaking, extensive powers of public authorities, motivated by reasons of the so-called national security. Falsifying each of the presented hypotheses will allow painting an image of the actual threats connected with electronic surveillance not only for the foundations of a democratic state, but also for the conception of building a supra-national society based on knowledge and information.
Keywords: surveillance, national security, restrictions upon fundamental rights, right to privacy
Prof. dr hab. Agnieszka Grzelak
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Wzajemne zaufanie jako podstawa współpracy sądów państw członkowskich UE w sprawach karnych (uwagi na marginesie odesłania prejudycjalnego w sprawie C-216/18 PPU Celmer)
W dniu 12.03.2018 r. sąd w Irlandii zdecydował o skierowaniu do Trybunału Sprawiedliwości UE dwóch pytań prejudycjalnych w sprawie Minister for Justice and Equality and Artur Celmer , których ostateczną wersję wraz z uzasadnieniem przedstawił 23.03.2018 r. W Trybunale Sprawiedliwości sprawie został nadany numer C-216/18 PPU L.M., co oznacza rozpoznawanie jej w trybie pilnym . Rozstrzygnięcie Trybunału spodziewane zatem było w przeciągu kilku miesięcy. W związku z pojawiającymi się licznymi komentarzami dotyczącymi decyzji sądu irlandzkiego o skorzystaniu z procedury odesłania prejudycjalnego warto – nie odnosząc się do samego rozstrzygnięcia Trybunału Sprawiedliwości, które stanowić powinno oddzielne opracowanie – dokładnie przedstawić zakres pytań oraz wyjaśnić okoliczności ich skierowania, a także pokazać konsekwencje problemów związanych z przestrzeganiem zasady rządów prawa w Polsce dla wzajemnego zaufania i w konsekwencji dla współpracy organów wymiaru sprawiedliwości w Unii Europejskiej.
Słowa kluczowe: europejski nakaz aresztowania, zasada rządów prawa, odesłanie prejudycjalne, art. 7 TUE
Mutual trust as the basis for judicial cooperation in criminal matters in the EU (reference for a preliminary ruling in case C-216/18 PPU Celmer)
In March 2018, the Irish High Court was confronted with claims regarding the right to a fair trial in a European arrest warrant case concerning a Polish citizen, Artur Celmer. Mr Celmer claimed that upon his surrender his right to a fair trial would be undermined due to lack of judicial independence in Poland following the recent ‘judicial reforms’. In assessing these claims, the High Court analysed those reforms on the basis of Article 7 procedure (Art. 7 TEU) initiated against Poland by the European Commission. It decided to make a reference for a preliminary ruling to the CJEU regarding the relationship between judicial independence and EU cooperation in criminal matters based on the principle of mutual recognition.
In this article, the author comments on the reference of the Irish High Court, as well as the possible relationship between a rule of law violation and mutual trust. There are also comments about the basis of the European arrest warrant framework decision and about the Aranyosi and Căldăraru case. The author also presents the role of judicial authorities in ensuring compliance with the rule of law and fundamental rights.
Keywords: European arrest warrant, rule of law, reference for a preliminary ruling, Article 7 TEU
Prof. dr hab. Bogusław Cudowski
Uniwersytet w Białymstoku
Status prawny pracownika „pełniącego obowiązki” (zarys problematyki)
Problem czasowego powierzania pełnienia obowiązków jest niezmiernie złożony, jak i jednocześnie niezmiernie istotny, tak teoretycznie, jak i praktycznie. Jak pokazuje praktyka, przede wszystkim orzecznictwo sądowe, nierzadko zdarza się powierzanie pełnienia obowiązków z naruszeniem przepisów ustawowych, które regulują procedurę obsadzania stanowiska. Szczególne problemy wynikają w sytuacjach, kiedy dochodzi do powierzenia pracownikowi pełnienia obowiązków organu administracji publicznej. Sytuacje takie powodują konieczność rozstrzygania bardzo różnorodnych problemów, jak np. uprawnień organu do wydawania decyzji administracyjnych, ważności aktu powołania, udzielenia pełnomocnictwa, uprawnień pracowniczych, czy odpowiedzialności za naruszenie przepisów regulujących procedurę naboru. Problemy te mogą dotyczyć zarówno sfery administracyjnej, jak prawa pracy i prawa cywilnego, w tym kwestii procesowych. Problematyka powyższa często pojawia się w orzecznictwie sądowym. Jednak jak dotąd nie była poruszana w wypowiedziach doktryny. Stąd wydaje się, że podjęcie jej w niniejszym opracowaniu jest uzasadnione.
Słowa kluczowe: pracownik, powierzenie pełnienia obowiązków, decyzja administracyjna, pełnomocnictwo, konkurs, nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy
Temporary delegation of duties in labour law. Remarks on the legal status of an employee
The article discusses the problem of temporary delegation of duties in labour law. The issues presented in the article are exceptionally complex, yet paramount for both theory and practice. The practice – especially judicial decisions – proves that employees are frequently entrusted with performing duties in contravention of statutory law which regulates the procedure of filling vacancies. Particular problems arise when an employee is entrusted with the duties of an authority of public administration. These situations require resolving a variety of problems, such as, without limitation, the power of an authority to issue administrative decisions, the validity of the nomination act, granting the power of attorney, employee rights, and liability for infringing the provisions regulating the recruitment procedure. These problems may pertain not only to administrative issues, but also labour and civil law, including procedural matters. Although the above issues appear frequently in case law, they have not been elaborated on in labour law literature. Hence it seems justifiable to take up these problems in this paper.
Keywords: employee, delegation of duties, administrative decision, power of attorney, contest, establishment and termination of an employment relationship
Dr Mariusz Krawczyk
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Nadużycie władztwa administracyjnego
Artykuł dotyczy zagadnienia władztwa administracyjnego w kontekście jego krańcowych granic i w odniesieniu do możliwości nadużycia prawa, nadużycia kompetencji oraz obejścia prawa przez podmioty administracyjne. Celem rozważań jest sformułowanie nowego pojęcia-narzędzia służącego do opisu i oceny działań administracji publicznej. Chodzi tu o wyznaczenie granicy pomiędzy właściwym urzeczywistnianiem władzy administracyjnej a jej ewentualnymi przekroczeniami. Wskazane zostają elementy decydujące o potencjalnym nadużyciu władztwa administracyjnego oraz sposoby identyfikowania takiego stanu. Nadużycie władzy administracyjnej to wypaczenie normatywnie ukształtowanych podstaw, atrybutów i środków władztwa administracyjnego. Dane działanie pozornie wydaje się prawidłowe, ale w połączeniu np. z wartościami lub celami prawa administracyjnego okazuje się być już „przekroczeniem”. Rozważania są osadzone przy tym w ogólnej formule działania administracji na podstawie i w granicach prawa, stąd też odniesiono się także do pojęcia legalności.
Słowa kluczowe: nadużycie prawa, nadużycie kompetencji, nadużycie władzy, władztwo administracyjne, legalność działań administracji publicznej
Abuse of administrative authority
This article concerns the issue of administrative authority in the context of its limits with regard to the possibility of administrative authorities abusing the law, abusing their powers, and circumventing the law. The aim of these reflections is to formulate a new notion-tool serving to describe and assess actions of public administration. The idea is to set a boundary between the correct exercise of administrative authority and the possible excesses. The elements that are decisive for a potential abuse of administrative authority are identified, along with the methods of identifying such a situation. Abuse of administrative authority is a distortion of the normatively determined attitudes, attributes and means of administrative authority. An action may seem correct, but in combination with e.g. values or aims of administrative law it turns out to constitute an ‘excess’. Furthermore, the reflections are underpinned by the general formula according to which the administration operates on the basis and within the limits of the law, therefore a reference is also made to the notion of legality.
Keywords: abuse of the law, abuse of powers, abuse of authority, administrative authority, legality of actions of public administration
Prof. dr hab. Barbara Nita-Światłowska
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
Prof. dr hab. Andrzej Światłowski
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Przeszkoda procesowa z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. wobec zmian terminów przedawnienia (kontekst konstytucyjny)
Z przeszkodą procesową przedawnienia wiąże zakaz wszczynania postępowania, a gdyby uprzednio zostało ono wszczęte – nakaz jego umorzenia. Ustawa nowelizująca z 2015 r., nadała art. 102 k.k. nowe brzmienie, stanowiąc, że jeżeli w okresie przewidzianym w art. 101 k.k. wszczęto postępowanie przeciwko osobie, wówczas karalność popełnionego przez nią przestępstwa przedawnia się z upływem jednolicie określonego terminu 5 lat od zakończenia tego okresu. W 2016 r. ustawodawca ponownie zmienił długość terminu przedawnienia. W ustawie nowelizującej z 2015 r. ustawodawca nie zawarł reguły intertemporalnej, która odnosiłaby się do kolizji czasowej między art. 102 k.k. w brzmieniu poprzednio obowiązującym, nadanym temu przepisowi ustawą nowelizującą z 2005 r., oraz w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą. Z kolei zgodnie przepisami ustawy nowelizującej z 2016 r. do czynów popełnionych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy o przedawnieniu w brzmieniu nadanym tą ustawą, chyba że termin przedawnienia już upłynął. Niniejszy artykuł podejmuje analizę zarysowanej problematyki z perspektywy konstytucyjnych standardów procesu karnego.
Słowa kluczowe: przedawnienie, praw intertemporalna, konstytucyjne gwarancje praw człowieka, procedura karna
Procedural obstacle specified in Art. 17(1)(6) of the Code of Criminal Procedure in view of changes of periods of limitation (constitutional context)
The procedural obstacle of limitation involves a prohibition of initiating proceedings or, if they have already been initiated, a requirement that they be discontinued. The amending state adopted in 2015 changed the wording of Art. 102 of the Criminal Code [CC] to provide that if, within the time period provided for in Art. 101 CC proceedings were initiated against the person, the offence committed by the person ceased to be punishable upon the lapse of a uniform period of 5 years of the end of that time period. In 2016 the legislature changed the period of limitation again. In the amending statute from 2015, the legislator failed to provide an inter-temporal rule that would resolve the conflicts between Art. 102 CC in the previously applicable wording determined by the 2005 amending statute and in the wording determined by the 2015 amending statute. On the other hand, pursuant to the 2016 amending statute, in case of offences committed before the entry into force of that statute, the provisions on limitation applied in the wording as amended by the 2016 statute except if the period of limitation had elapsed. This article is an attempt at analysing the above-mentioned problems from the perspective of constitutional standards of criminal trial.
Keywords: limitation (of claims), inter-temporal rules, constitutional guarantees of human rights, criminal procedure
Prof. dr hab. Dobrosława Szumiło-Kulczycka
Dalsze wykorzystywanie materiałów z kontroli operacyjnej (uwagi na tle art. 168b k.p.k.)
W dniu 15 kwietnia 2016 roku obowiązywać zaczęły nowe uregulowania w polskim procesie karnym dotyczące postępowania z materiałami uzyskanymi przy okazji legalnie stosownej kontroli operacyjnej (podsłuchu), ale poza zakresem jej podmiotowego lub przedmiotowego zarządzania (art. 168b i 237a k.p.k.). Uregulowania te wywołały konsternację, gdyż ich prima facie brzmienie sugeruje, że prawo do decydowania o wykorzystaniu takich materiałów jako dowodów miałoby należeć do prokuratora, i że prokurator może decydować, o ich wykorzystaniu także co do przestępstw co do których nie jest dozwolone stosownie kontroli operacyjnej. Art. 168b poddano analizie różnymi rodzajami wykładni, a to: wykładni językowej, celowościowej, funkcjonalnej i systemowej. Konkluzją tych działań jest teza, że art. 168b k.p.k. stanowi dla prokuratora jedynie uprawnienie do złożenia wniosku o dopuszczenie takich materiałów jako dowodów w postępowaniu przed sądem, i to o tyle tylko o ile dotyczyć mają przestępstw które mieściły się w katalogu typów czynów, co do których stosownie kontroli operacyjnej było możliwe już w dacie ich pozyskania. Sąd orzekający w sprawie in merito nie jest związany wnioskiem prokuratora i każdorazowo samodzielnie decyduje o dopuszczeniu tego dowodu.
Słowa kluczowe: procedura karna, monitoring, dowód, kompetencja prokuratora
Further use of materials from operating surveillance (remarks against the background of Art. 168b of the Code of Criminal Procedure)
On 15 April 2016, new regulations started to apply in the Polish criminal procedure. They concern the treatment of materials obtained in the course of lawfully applied operating surveillance (conversation tapping), but beyond the group of persons covered or the scope in which such surveillance was ordered (Art. 168b and Art. 237a CCP). These regulations caused consternation, as they suggested prima facie that the right to decide on the use of such materials as evidence would rest with the prosecutor and that the prosecutor could decide to use them also in the context of offences for which operating surveillance is not permitted. Art. 168b is analysed using various kinds of interpretation: linguistic, teleological, functional and systemic. The conclusion from the above is the statement that for a prosecutor Art. 168b CCP provides only for the right to file an application for such materials to be admitted as evidence in court proceedings and only inasmuch as they concern offences with respect to which operating surveillance was permitted on the date when the materials were obtained. The court adjudicating on the merits of the case is not bound by the prosecutor’s application and in each case decides whether or not to allow such evidence.
Keywords: criminal procedure, operating surveillance, evidence, prosecutor’s competences
Dr Łukasz Cora
Uniwersytet Gdański
Aksjologia procesowa a dopuszczalność dowodu z art. 168a k.p.k.
Tekst zawiera analizę, unormowania instytucji zakazu wykorzystania dowodu uzyskanego za pomocą czynu zabronionego, pod kątem widzenia spójności z przyjętym w k.p.k. systemem wartości. Prezentowane poglądy uznają instytucję z art. 168a k.p.k. za kolidującą z systemem zakazów dowodowych w procesie karnym. Autor traktuje system dowodowego prawa karnego, jako zbiór norm, który aby mógł być prawidłowo stosowany w praktyce orzeczniczej musi uwzględniać standardy i aksjologię tak konstytucyjną jak i konwencyjną. Przyjmuje, że obecna konstrukcja prawna zakazu z art. 168a k.p.k. grozi realną dekompozycją systemu zakazów dowodowych, będąc w rażącej opozycji do aksjologii przyjętej w polskim prawie karnym procesowym.
Słowa kluczowe: aksjologia procesu karnego, standard konstytucyjny, standard konwencyjny, postępowanie dowodowe
Procedural axiology and the permissibility of evidence described in Art. 168a of the Code of Criminal Procedure
This text contains an analysis of the norm regulating the prohibition of using evidence obtained as a result of prohibited acts from the point of view of coherence with the system of values underpinning the Code of Criminal Procedure [CCP]. According to the presented views, the evidence described in Art. 168a CCP is in conflict with the system of evidence-related prohibitions in the criminal procedure. The author treats the system of evidence-related criminal law as a set of norms which - in order to be correctly applicable in the adjudicating practice - has to take into account the standards and axiology of both the Constitution and the Convention. It is assumed that the current legal construction of the prohibition described in Art. 168a CCP threatens to cause real decomposition of the system of evidence-related prohibitions, as a glaring contradiction of the axiology adopted in the Polish criminal procedural law.
Keywords: axiology of the criminal process, constitutional standard, Convention-based standard, evidentiary proceedings
Prof. dr hab. Barbara Mikołajczyk
Uniwersytet Śląski
Glosa do wyroku ETPC z 25.07.2017 r., Carvalho Pinto de Sousa Morais v. Portugalia (zakaz dyskryminacji zwielokrotnionej i eliminacja stereotypów w orzecznictwie sądów)
Glosowany wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, a także dołączone do niego opinie i zdanie odrębne należy uznać za znaczące w zakresie zwalczania stereotypów, w tym także stereotypów przyjmowanych przez sądy, dyskryminacji ze względu na płeć oraz dyskryminacji zwielokrotnionej. Dokonana przez Trybunał interpretacja klauzuli antydyskryminacyjnej zawartej w art. 14 Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, a ponadto fundamentalne znaczenie dla eliminacji dyskryminacji pośredniej. Trybunał łagodzi swe stanowisko wobec ścisłego powiązania art. 14 z innymi postanowieniami Konwencji i protokołów dodatkowych. Z drugiej strony, wyrok okazuje się rozczarowujący w odniesieniu do kwestii zwalczania stereotypów i dyskryminacji ze względu na wiek. Wydaje się, że Trybunał stracił okazję, aby zająć stanowisko w kwestii ageizmu.
Słowa kluczowe: dyskryminacja, zasada równości, prawa człowieka, ETPC
Commentary on ECtHR judgment of 25 July 2017, application 17484/15 (prohibition of multiple discrimination and elimination of stereotypes in case law)
The commented judgment of the European Court of Human Rights, as well as the accompanying concurring and dissenting opinions, should be considered significant in the area of fight against stereotypes, including stereotypes adopted by courts, discrimination on grounds of sex, and multiple discrimination. Additionally, the Court’s interpretation of the anti-discrimination clause in Art. 14 of the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms has fundamental importance for eliminating indirect discrimination. The Court eases its stance on the close links between Art. 14 and other provisions of the Convention and its Protocols. On the other hand, the judgment is disappointing with regard to the fight against stereotypes and discrimination on grounds of age. It seems that the Court missed an opportunity to take a stance on ageism.
Keywords: discrimination, equality principle, human rights, ECtHR
