Kryzys konstytucyjny i paradygmatyczna zmiana konstytucji
Prof. dr hab. Piotr Radziewicz
Politechnika Warszawska
Kryzys konstytucyjny i paradygmatyczna zmiana konstytucji
Jedną z nieoczekiwanych konsekwencji sporu polityczno-prawnego o podstawy funkcjonowania i skład osobowy Trybunału Konstytucyjnego, który rozpoczął się u schyłku 2015 r. , jest nowa odsłona rozproszonej kontroli konstytucyjności ustaw. Celem artykułu jest przybliżenie tej praktyki sądów, opis jej przyczyn i uwarunkowań, a także analiza skutków jej podejmowania. Kontrola rozproszona ustaw, którą sądy podjęły w reakcji na kryzys konstytucyjny wywołany „sporem o TK”, wykształciła mechanizm obronny demokracji konstytucyjnej i w konsekwencji prowadzi do zmiany konstytucji. Zmiany tej nie można wyjaśnić za pomocą znanych pojęć i kategorii. Nie jest to zmiana wykładni jakiegoś konkretnego przepisu Konstytucji ani następstwo wywiedzenia szczegółowej normy z ogólnych norm konstytucyjnych. Jest to zmiana w pełni twórcza, która wprowadza nową jakość w systemie konstytucyjnym państwa. W początkowej części artykułu zostało omówione pojęcie kryzysu konstytucyjnego jako kategorii prawnej i jednocześnie przesłanki zmian konstytucyjnych (pkt 2). Kolejna część została poświęcona rozproszonej kontroli konstytucyjności ustaw i jej polskiej specyfice. Jak się wydaje, instytucja ta jest dobrym przykładem paradygmatycznej zmiany konstytucji i jednym ze środków ochrony ustroju państwa (pkt 3). Artykuł wieńczą rozważania o potencjalnych następstwach zmiany znaczeń konstytucyjnych bez formalnej nowelizacji konstytucji i ich potencjalnej trwałości.
Słowa kluczowe: rozproszona kontrola konstytucyjności, konstytucyjny kryzys, Trybunał Konstytucyjny, rządy prawa, interpretacja Konstytucji, poprawka konstytucyjna, paradygmatyczna zmiana Konstytucji
Constitutional Crisis and Paradigmatic Change to the Constitution
One of the unexpected effects of the constitutional crisis in Poland that began in late 2015/early 2016 has been the expansion of diffuse constitutional review of statutes. The Constitution provides for a centralized model of review of statutes, but despite this ordinary and administrative courts independently refuse, in the cases they hear, to apply statutes that breach constitutional norms. The grounds they give for doing this include the need to act instead of the Constitutional Tribunal, which has ceased to independent of the political power, and the need to continue to effectively preserve the primacy of the Constitution and fundamental rights of individuals. This article takes a closer look at the new judicial practice, describes the reasons and conditions of this new practice, and analyses the consequences of adopting this new practice from the legal perspective. The trend currently developing in Polish law can be described in theoretical terms, and this is the reason for the research hypothesis that the courts’ activities are bringing about a paradigmatic change to the Constitution, and creation and activation of a constitutional democracy defence mechanism.
Keywords: diffuse constitutional review, constitutional crisis, Constitutional Tribunal, constitutionalism, rule of law, interpretation of the Constitution, constitutional amendment, paradigmatic change to the Constitution
Bibliografia:
Balicki R., Bezpośrednie stosowanie konstytucji, Krajowa Rada Sądownictwa 2016, nr 4
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009
Barak A., A Judge on Judging: The Role of a Supreme Court in a Democracy, Harvard Law Review 2002, vol. 116, nr 1
Barber N., Vermuele A., The Exceptional Role of Courts in the Constitutional Order, Notre Dame Law Review 2016, vol. 92
Barber S.A., Fleming J.E., Constitutional Interpretation. The Basic Questions, Oxford 2007
Böckenförde E.-W., The Concept and Problems of the Constitutional State, [w:] Constitutional and Political Theory. Selected Writings, vol. 1, red. M. Künkler, T. Stein, Oxford 2016
Bogucki O., O sposobach pojmowania twórczego charakteru interpretacji, Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2013, nr 1
Bosek L., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP w orzecznictwie Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej, [w:] Sądownictwo konstytucyjne. Teoria i praktyka, t. II, red. M. Granat, Warszawa 2019
Brewer-Carías A.R., Judicial Review in Comparative Law, Cambridge 1989
Działocha K., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej. Komentarz, t. 1, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Garlicki L., Niekonstytucyjność: formy, skutki, procedury, PiP 2016
Garlicki L., Sądy a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Przegląd Sądowy 2016, nr 6–7
Garlicki L., Trybunał Konstytucyjny a sądownictwo, Przegląd Sądowy 1998, nr 1
Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej. Komentarz, t. 4, L. Garlicki, Warszawa 2005
Garlicki L., Władza sądownicza a nowa konstytucja, Przegląd Sądowy 1991, nr 1–2
Gizbert-Studnicki T., Oryginalizm i living constitutionalism w koncepcja państwa prawnego, [w:] Państwo prawa i prawo karne. Księga Jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, t. 1, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, Warszawa 2012
Gonera K., Rozproszona kontrola konstytucyjności w systemie kontroli scentralizowanej – według orzecznictwa Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, [w:] Sądownictwo konstytucyjne. Teoria i praktyka, t. II, red. M. Granat, Warszawa 2019
Gutowski M., Kardas P., Konstytucja z 1997 r. a model kontroli konstytucyjności prawa, Palestra 2017, nr 4
Gutowski M., Kardas P., Sądowa kontrola konstytucyjności prawa. Kilka uwag o kompetencjach sądów powszechnych do bezpośredniego stosowania Konstytucji, Palestra 2016, nr 4
Gutowski M., Kardas P., Spory ustrojowe a kompetencje sądów (Granice bezpośredniego stosowania konstytucji), Palestra 2017, nr 12
Gutowski M., Kardas P., Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na Konstytucji, Warszawa 2017
Kardas P., Zagadnienie kontroli rozproszonej w orzecznictwie Izby Karnej Sądu najwyższego oraz niektórych sądów powszechnych, [w:] Sądownictwo konstytucyjne. Teoria i praktyka, t. II, red. M. Granat, Warszawa 2019
Łętowska E., Aktualność sporu o zdekoncentrowaną kontrolę konstytucyjności w Polsce – uwagi na tle art. 10 Konstytucji RP, [w:] Minikomentarz dla Maksiprofesora. Księga jubileuszowa Profesora Leszka Garlickiego, red. M. Zubik, Warszawa 2017
Łętowska E., Courts and Tribunals under Constitution of Poland, Saint–Louis–Warsaw Transatlantic Law Journal 1998
Levinson S., Balkin J.M., Constitutional Crises, University of Pennsylvania Law Review 2009, vol. 157, nr 3
Mączyński A., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez sądy, PiP 2000, nr 5
Mikuli P., Doktryna konieczności jako uzasadnienie dla rozproszonej kontroli konstytucyjności ustaw w Polsce, Gdańskie Studia Prawnicze 2018, nr XL
Mikuli P., Zdekoncentrowana sądowa kontrola konstytucyjności prawa. Stany Zjednoczone i państwa europejskie, Kraków 2007
Möllers Ch., The Three Branches. A Comparative Model of Separation of Powers, Oxford 2013
Piotrowski R., O znaczeniu prawa sędziowskiego w polskim ustroju państwowym, [w:] Rola orzecznictwa w systemie prawa, red. T. Giaro, Warszawa 2016
Podkowik J., Sądy wobec niekonstytucyjnych aktów normatywnych u progu trzeciej dekady obowiązywania Konstytucji RP, Przegląd Sądowy 2018, nr 5
Posner E.A., Vermuele A., Constitutional Showdowns, University of Pennsylwania Law Review 2008, vol. 156
Predergast D., The judicial role in protecting democracy from populism, German Law Journal 2019, nr 20
Radziewicz P., Tuleja P. (red.), Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego: czerwiec 2015 – marzec 2016, Warszawa 2017
Rousseau D., The Constitutional Judge: Master or Slave of the Constitution, Cardozo Law Review 1993–1992, vol. 14
Rozmaryn S., Kontrola konstytucyjności ustawy, PiP 1948, nr 12
Sadurski W., Poland’s Constitutional Breakdown, Oxford 2019
Safjan M., Trybunał Konstytucyjny po trzydziestu latach – doświadczenie i przyszłość, Przegląd Konstytucyjny 2017, nr 1
Sanetra W., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP przez Sąd Najwyższy, Przegląd Sądowy 2017, nr 2
Skuczyński P., Pojęcie kryzysu w filozofii i naukach społecznych a kryzysy prawne, Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna 2018, nr 1
Smolak M., Zmiana paradygmatu interpretacyjnego w okresie transformacji ustrojowej w Polsce, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1998, nr 3–4
Starzewski M., Środki zabezpieczenia prawnego konstytucyjności ustaw, Kraków 1928
Stone Sweet A., Governing with judges: Constitutional politics in Europe, Oxford 2000
Strauss D.A., The Living Constitution, Oxford 2010
Sulikowski A., Otręba K., Perspektywa podjęcia rozproszonej kontroli konstytucyjności przez sądy powszechne, PiP 2017, nr 11
Visser M. de, Constitutional Review in Europe. A Comparative Analysys, Oxford–Portland 2015
Tomzik D., Weber N., Sędzia a Konstytucja. Kryzys sądownictwa konstytucyjnego a rozproszona kontrola zgodności prawa z Konstytucją, Katowice, 3 marca 2017 r., Palestra 2017, nr 4
Trzciński J., Orzeczenia interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego, PiP 2002, nr 1
Tushnet M., Constitutional Hardball, The John Marshall Law Review 2004, vol. 37, nr 2
van Hoecke M., The Use of Unwritten Legal Principles by Courts, Ratio Juris 1995, vol. 8, nr 3
Wasilewski A., Władza sądownicza w Konstytucji RP, PiP 1998, nr 7
Wiliński P., Karlik P., [w:] Konstytucja RP, t. II, Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Winczorek P., Komentarz do Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2000
Wronkowska S., Kilka uwag porządkujących dyskusję o tzw. rozproszonej kontroli konstytucyjności, [w:] Sądownictwo konstytucyjne. Teoria i praktyka, t. II, red. M. Granat, Warszawa 2019
Zoll A., Związanie sędziego ustawą, [w:] Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania. Księga pamiątkowa ku czci Janiny Zakrzewskiej, red. J. Trzciński, A. Jankowicz, Warszawa 1996
Zurn Ch.F., Deliberative Democracy and the Institutions of Judicial Review, Cambridge 2007
Prof. dr hab. Andrzej Grabowski
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Dr Bogumił Naleziński
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Konstytucyjne prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu w państwie pozornie praworządnym
Ustawa z 20.12.2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (tzw. ustawa represyjna) bardzo negatywnie wpływa na realizację konstytucyjnego prawa do sądu oraz zasad niezawisłości i bezstronności sędziów. Przewidziana w niej odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów za przeprowadzanie – określonego w wyroku TS z 19.11.2019 r., C 585/18, C 624/18, C 625/18 – tzw. testu (oznak) niezależności i niezawisłości sędziów, powołanych w procedurze, w której udział brała nowa Krajowa Rada Sądownictwa, pozostaje w ewidentnej sprzeczności nie tylko z Konstytucją RP, lecz także z wiążącymi Polskę aktami prawa międzynarodowego (EKPC) i unijnego (KPP). Ustawa represyjna wywołuje stan permanentnego naruszenia niezawisłości i bezstronności sędziów polskich, uniemożliwiając im orzekanie zgodne z prawem i ich sumieniem. Autorzy identyfikują trzy możliwe sposoby zachowania polskich sędziów, jednak wszystkie prowadzą do istotnego zagrożenia dla systemu wymiaru sprawiedliwości, a w szerszym kontekście – dla praworządności w Polsce.
Słowa kluczowe: niezawisłość sędziowska, bezstronność sędziowska, postępowanie dyscyplinarne, praworządność, Krajowa Rada Sądownictwa, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
The Constitutional Right to the Independent and Impartial Court in a Pretendedly Rule of Law State
The Act of 20 December 2019 on amending the Act – Law on the system of common courts, the Act on the Supreme Court and certain other acts (the so-called repressive act) has a very negative impact on the exercise of the constitutional right to a fair trial, and the fulfilment of the principles of judges’ independence and impartiality. It introduces a disciplinary liability for the execution of the so-called test of appearances of judicial independence and impartiality, as prescribed by the judgment of the EU Court of Justice issued on 19 November 2019 (C-585/18, C-624/18 and C-625/18), in reference to the judges appointed with the participation of a new National Council of the Judiciary (KRS). The legislation evidently violates the Polish Constitution, the ECHR, and the CFR, which are in force in Poland. It induces a state of permanent violation of the independence and impartiality of Polish judges, since it prohibits them to adjudicate in accordance with the law and their conscience. The authors identify three possible ways of conduct of the Polish judges, but all of them lead to a significant threat to the system of the administration of justice, and in a wider context – to the rule of law in Poland.
Keywords: independence of the judiciary, impartiality of the judiciary, disciplinary proceedings, rule of law, National Council of the Judiciary of Poland, EU Court of Justice
Bibliografia:
Barcik J., Ochrona praworządności w Radzie Europy i Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem niezależności sądów i niezawisłości sędziów, Warszawa 2019
Barczak-Oplustil A., Górowski W., Małecki M., Mamak K., Pyrcak-Górowska M., Tarapata S., Zając D., Zontek W., Analiza debaty publicznej o uchwale Sądu Najwyższego. Analiza prawna informacji i wypowiedzi pojawiających się w przestrzeni publicznej na temat uchwały Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r., sygn. BSA I-4110-1/20, Kraków 2020
Bober M., Bądźmy/bądźcie konsekwentni, Forum FWS z 27.06.2020 r.
Czaja J., Sądownictwo powszechne, [w:] Jak przywrócić państwo prawa, red. T. Zalasiński, Warszawa 2019
Garlicki L. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. V, Warszawa 2005
Garlicki L., Granice niezawisłości: podporządkowanie sędziego „Konstytucji i ustawie”, [w:], Granice niezawisłości sędziów i niezależności sądów?, red. G. Borkowski, Warszawa-Toruń 2016
Garlicki L., Sądy a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Przegląd Sądowy 2016, nr 7–8
Garlicki L., Sądy polskie: neutralizacja, absorpcja, sanacja, wykład wygłoszony 2.07.2020 r. na seminarium Centrum Interdyscyplinarnych Studiów Konstytucyjnych przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Gizbert-Studnicki T., Interpretacja wzorców konstytucyjnych z perspektywy filozofii prawa, Przegląd Konstytucyjny 2017, nr 3
Gizbert-Studnicki T., Filozofia polityczna a pozytywistyczna teoria prawa, Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji 2017, nr 3791
Grzelak A., Wzajemne zaufanie jako podstawa współpracy sądów państw członkowskich UE w sprawach karnych (uwagi na marginesie odesłania prejudycjalnego w sprawie C-216/18 PPU Celmer), PiP 2018, nr 10
Grzelak A., Sakowicz A., Wymóg niezależności sądu krajowego jako element skutecznej ochrony sądowej (uwagi na tle wyroku TS z 19.11.2019 r. dla polskiego wymiaru sprawiedliwości), PiP 2020, nr 5
Holmes O.W. Jr., Book Notices, American Law Review 1880, vol. 14
Kalisz A., Multicentryczność systemu prawa polskiego a działalność orzecznicza Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2007, nr 4
Koncewicz T.T., Prawo europejskie jako prawo precedensowe. Pisane dla tych, którzy jeszcze o tym w 2019 r. nie słyszeli, konstytucyjny.pl z 15.12.2019 r.
Koncewicz T.T., Filozofia europejskiego wymiaru sprawiedliwości. O ewolucji fundamentów unijnego porządku prawnego, Warszawa 2020
Kosielińska-Grabowska U., Grabowski A., Teza o bezprawności ustawowej w konstytucyjnym państwie prawa, [w:] Demokracja, teoria prawa, sądownictwo konstytucyjne. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi zw. nauk prawnych Adamowi Jamrozowi z okazji pięćdziesięciolecia pracy zawodowej, red. M. Aleksandrowicz, M. Andruszkiewicz, A. Breczko, S. Oliwniak, Białystok 2018
Krajewski M., Ziółkowski M., The Power of „Appearances”, Verfassungsblog z 26.11.2019 r.
Krajewski M., Ziółkowski M., EU Judicial Independence Decentralized: A.K., Common Market Law Review 2020, nr 57
Kryszkiewicz M., Gutowski: Nie wolno poświęcić interesu klienta dla realizacji własnych wizji [WYWIAD], Dziennik Gazeta Prawna z 27.07.2020 r.
Łazarska A., Niezawisłość sędziowska i jej gwarancje w procesie cywilnym, Warszawa 2018
Łętowska E., Multicentryczność współczesnego systemu prawa i jej konsekwencje, PiP 2005, nr 4
Machnikowska A., O niezawisłości sędziów i niezależności sądów w trudnych czasach. Wymiar sprawiedliwości w pułapce sprawności, Warszawa 2018
Matczak M., Summa iniuria. O błędzie formalizmu w stosowaniu prawa, Warszawa 2007
Mikuli P., Impartiality of the Judiciary, [w:] Max Planck Encyclopedia of Comparative Constitutional Law, red. R. Grote, F. Lachenmann, R. Wolfrum
Mgłosiek P. Adwokacki relatywizm. Należy mieć nadzieję, że głos prof. Gutowskiego jest odosobniony [POLEMIKA], Dziennik Gazeta Prawna z 13.08.2020 r.
Pech L., Protecting Polish judges from Poland’s Disciplinary “Star Chamber”: Commission v Poland. Case C-791/19 R, Order of the Court (Grand Chamber) of 8 April 2020, EU:C:2020:277
Radziewicz P., Tuleja P. (red.), Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego: czerwiec 2015 – marzec 2016, Warszawa 2017
Sadurski W., Poland’s Constitutional Breakdown, Oxford 2019
Safjan M., Bosek L. (red.), Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 1–86, Warszawa 2016
Safjan M., Bosek L. (red.), Konstytucja RP, t. II, Komentarz do art. 87–243, Warszawa 2016
Sanetra W., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP przez Sąd Najwyższy, Przegląd Sądowy 2017, nr 2
Sarnecki P. (red.), Prawo konstytucyjne RP, Warszawa 2011
Skuczyński P., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP przez sądy a odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, Kwartalnik o Prawach Człowieka 2017, nr 3–4
Stokes M., Formalism, Realism, and The Concept of Law, Law and Philosophy 1994, vol. 13
Tobor Z., Pietrzykowski T., Roszczenie do bezstronności, [w:] Filozofia prawa wobec globalizmu, red. J. Stelmach, Kraków 2003
Tuleja P. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2019
Tuleja P., Ustrojowe znaczenie uchwały SN z 23.01.2020 r., PiP 2020, nr 10
Wróbel A. (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005
Wróbel W., Izba Dyscyplinarna jako sąd wyjątkowy w rozumieniu art. 175 ust. 2 Konstytucji RP, Palestra 2019, nr 1–2
Wyrzykowski M., Obrona Konstytucji RP, Kwartalnik o Prawach Człowieka 2017, nr 3–4
Wyrzykowski M., „Wrogie przejęcie” porządku konstytucyjnego, [w:] Wyzwania dla ochrony konkurencji i regulacji rynku. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Skocznemu, red. M. Namysłowska, M. Bernatt, A. Jurkowska-Gomułka, A. Piszcz, Warszawa 2017
Zajadło J., Nieposłuszeństwo sędziowskie, PiP 2016, nr 1, s. 18–39
Zajadło J., Sędziowie i niewolnicy. Szkice z filozofii prawa, Gdańsk 2017
Zajadło J., Sumienie sędziego, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2017, nr 4
Zajadło J., Niedemokratyczne państwo bezprawia, Dialog 2018, nr 125
Ziółkowski M., Konstytucyjna kompetencja sądu do ochrony własnej niezawisłości (uwagi na marginesie uchwały SN z 23.01.2020 r.), PiP 2020, nr 10
Zubik M., O przewrotnych interpretacjach przepisów Konstytucji dotyczących władzy sądzenia, PiP 2017, nr 10
Prof. dr hab. Piotr Tuleja
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Ustrojowe znaczenie uchwały SN z 23.01.2020 r.
Wydana 23.02.2020 r. uchwała Sądu Najwyższego implikuje bardzo wiele problemów natury ustrojowej. Odnosi się wprost do zasady podziału władzy, relacji prawa krajowego i prawa Unii Europejskiej oraz relacji między prawem do sądu a konstytucyjnymi zasadami działania sądów. Ten ostatni aspekt ustrojowy uchwały SN uważam za szczególnie ważny i wymagający głębszej analizy. Kluczowe dla tej analizy jest pytanie czy naruszenie ustrojowych, konstytucyjnych zasad powołania sędziego może prowadzić do naruszenia istoty prawa do sądu? Twierdząca odpowiedź prowadzi do pytania o skutki takiego naruszenia dla sposobu rozpatrywania sprawy przez sąd.
Słowa kluczowe: Sąd Najwyższy, Konstytucja, Trybunał Konstytucyjny, Unia Europejska, rządy prawa, powołanie sędziego
Constitutional Importance of the Supreme Court’s Resolution of 23 January 2020
The resolution issued by the Supreme Court on 23 January 2020 implies multiple problems of a constitutional nature. It refers directly to the principle of separation of powers, the relation between national law and EU law, as well as the relation between the right to a fair trial and the constitutional principles of operation of courts. I believe that the last constitutional aspect of the Supreme Court’s resolution is particularly important and that it requires a more in-depth analysis. The key question in this analysis is whether an infringement of the constitutional principles of appointing judges can lead to a violation of the essence of the right to a fair trial. If answered in the affirmative, this poses a question about the consequences of such a violation for the manner in which the court examines a case.
Keywords: Supreme Court, Constitution, Constitutional Tribunal, European Union, rule of law, nomination of a judge
Bibliografia:
Alexy R., Prawa podstawowe w demokratycznym państwie konstytucyjnym, [w:] Studia z teorii konstytucyjnego państwa prawa. Konstytucjonalizm, neokonstytucjonalizm, postpozytywizm, red. A. Grabowski, J. Holocher, Kraków 2019
Problem praworządności w Polsce w świetle dokumentów Komisji Europejskiej. Okres „dialogu politycznego 2016–2017”, wybór i oprac. J. Barcz, A. Grzelak, R. Szyndlauer, Warszawa 2020
von Bogdandy A., Tyrannei der Werte? Probleme und Wege europäischen Schutzes nationaler Rechtsstaatlichke, Max Planck Institute for Comparative Public Law and International Law 2019, nr 4
Ciapała J., Charakter kompetencji Prezydenta RP. Uwagi w kontekście kompetencji w zakresie powoływania sędziów, Przegląd Sejmowy 2008, nr 4
Dąbrowski S., Łazarska A., Wątpliwości konstytucyjne związane z zakresem i rodzajem materii prawnej zawartej w regulaminie sądowym i innych aktach wykonawczych ministra sprawiedliwości, Krajowa Rada Sądownictwa 2012, nr 2
Florczak-Wątor M., Horyzontalny wymiar praw konstytucyjnych, Kraków 2014
Łętowska E., Czego uczą odpowiedzi na pytania prejudycjalne dotyczące polskiego wymiaru sprawiedliwości, Palestra 2020, nr 5
Łętowska E., Multicentryczność systemu prawa i jej konsekwencje, PiP 2005, nr 4
Łętowska E., Krzemiński M., Skutki uchwały połączonych Izb Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. w procedurze cywilnej (https://konstytucyjny.pl/ewa-letowska-marcin-krzeminski-skutki-uchwaly-polaczonych-izb-sadu-najwyzszego-z-dnia-23-stycznia-2020-r-w-procedurze-cywilnej/; dostęp: 21.06.2020 r.).
Kappes A., Skrzydło J., Czy wyroki neo-sędziów są ważne? Rozważania na tle uchwały trzech połączonych Izb Sądu Najwyższego z 23.01.2020 r. (BSA-I-4110-1/20), Palestra 2020, nr 5
Krajewski M. i Zółkowski M., EU judicial independence decentralized, Common Market Law Review 2020, vol. 57, nr 4
J. Limbach, Promieniowanie konstytucji na prawo prywatne, Kwartalnik Prawa Prywatnego 1999, nr 3
Machnikowska A., O niezawisłości sędziów i niezależności sądów w trudnych czasach, Warszawa 2018
Marx E., Der gesetzliche Richter im Sinne von Art. 101 Abs. 1 Satz 2 Grundgesetz, Neue Kölner Rechtswissenschaftliche Abhandlungeen 1969, t. 63
Masternak-Kubiak M., Odesłania do prawa międzynarodowego w Konstytucji RP, Wrocław 2013
Müβig U., Gesetzlicher Richter ohne Rechtsstaat?: Eine historisch-vergleichende Spurensuche, Schriftenreihe Juristischen Gesellschaft zu Berlin 2007, t. 182
Pernice I., Multilevel Constitutionalism in the European Union, Walter Hallstein – Institut für Europäisches Verfassungsrecht Humboldt-Universität zu Berlin, Paper 2002, nr 5
Piechowiak M., W sprawie aksjologicznej spójności Konstytucji RP. Dobro wspólne czy godność człowieka?, [w: ] Jednolitość aksjologiczna systemu prawa w rozwijających się państwach demokratycznych Europy, red. S.L. Stadniczeńko, Opole 2011
Piotrowski R., Konstytucyjne granice reformowania sądownictwa, Krajowa Rada Sądownictwa 2017, nr 2
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny à rebours, PiP 2020, nr 5
Roth T., Das Grundrecht auf den gesetzlichen Richter, Berlin 2000
Safjan M., Prawo do skutecznej ochrony sądowej – refleksje dotyczące wyroku TSUE z 19.11.2019 r. w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18, C-625/18, Palestra 2020, nr 5
Suchocka H., Wokół standardów europejskich dotyczących powoływania sędziów sądów (z doświadczeń Komisji Weneckiej), [w:] Potentia non est nisi da bonum. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Zbigniewowi Witkowskiemu, red. M. Serowaniec, A. Bień-Kacała, A. Kustra-Rogatka, Toruń 2018
Sułkowski J., Uprawnienie Prezydenta RP do powoływania sędziów, Przegląd Sejmowy 2008, nr 4
Tuleja P., Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności (wybrane problemy), Kraków 2003
Tuleja P., Czy Konstytucja jest potrzebna do wymierzania sprawiedliwości?, Iustitia 2019, nr 2
Wronkowska S., Kilka uwag o sporze kompetencyjnym między Sejmem RP i Sądem Najwyższym oraz Prezydentem RP i Sądem Najwyższym, Palestra 2020, nr 5
W. Wróbel, Izba Dyscyplinarna jako sąd wyjątkowy w rozumieniu art. 175 ust. 2 Konstytucji RP, Palestra 2019, nr 1–2
Villalón P.C., Vergleich, Handbuch Ius Publicum Europaeum, [w:] Grundlagen und Grundzüge staatlichen Verfassungsrechts, red. A. von Bogdandy, P.C. Villalón, P.M. Huber, Heidelberg 2007
Wyrzykowski M., „Wrogie przejęcie” porządku konstytucyjnego, [w:] Wyzwania dla ochrony konkurencji i regulacji rynku. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Skocznemu, red. M. Namysłowska, M. Bernatt, A. Jurkowska-Gomułka, A. Pisz, Warszawa 2017
Zajadło J., Sumienie sędziego, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2017, nr 4
Dr Michał Ziółkowski
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie; Europejski Instytut Uniwersytecki we Florencji
Konstytucyjna kompetencja sądu do ochrony własnej niezależności (uwagi na marginesie uchwały SN z 23.01.2020 r.)
W Autor podejmuję próbę dyskusji o stanowisku SN w sporze o rozumienie praworządności i Konstytucji. Interesuje go jednak perspektywa konstytucyjna, bez konieczności podnoszenia argumentów wynikających z zakresu prawa UE. Tezę artykułu można sprowadzić do następującego twierdzenia: z uwagi na najwyższą moc obowiązującą Konstytucji, jej bezpośrednie stosowanie oraz konstytucyjny zrąb normy kompetencyjnej, sąd (SN) jest zawsze upoważniony do odmowy zastosowania przepisów ustawy, która jest sprzeczna z konstytucyjnymi przepisami wyrażającymi zrąb kompetencji sądu (np. nie tylko w wypadku niezgodności ustawy o SN z prawem UE). Sąd jest także zawsze upoważniony do odmowy uznania skutków prawnie doniosłych czynności konwencjonalnych innych organów władzy publicznej (np. aktu powołania sędziego przez Prezydenta), jeżeli czynności te są niezgodne (choćby prakseologicznie) z konstytucyjnymi przepisami wyrażającymi zrąb normy kompetencyjnej sądu (np. skutkują obsadzeniem SN osobami nie będącymi sędziami w rozumieniu konstytucyjnym). Nakaz zagwarantowania niezależności stanowi bowiem element konstytucyjnej normy adresowanej wprost i bezpośrednio do sądu. Miernikiem niezależności jest zaś test oznak niezależności; wynikający z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Wspomniana odmowa stosowania ustawy przez sąd wynika z samej Konstytucji jako najwyższego prawa i jej autorytetu.
Słowa kluczowe: Sąd Najwyższy, Konstytucja, Unia Europejska, rządy prawa, Krajowa Rada Sądownictwa, Izba Dyscyplinarna, Trybunał Konstytucyjny, prawo do sądu, bezpośrednie stosowanie Konstytucji
Constitutional Power of a Court to Protect Its Own Independence
(An Aside to Supreme Court’s Judgment of 5 December 2010 and Resolution of 23 January 2020)
The article is an attempt at discussing the Supreme Court’s stance in the dispute about how the rule of law and the Constitution should be understood. However, the author is interested in the constitutional perspective, without the need to deploy arguments resulting from the scope of EU law. The main proposition advanced in this article can be reduced to the following statement: due to the highest binding force of the Constitution, its direct application and the constitutional foundation of the competence norm, a court (the Supreme Court) is always authorized to refuse to apply the provisions of a statute which is inconsistent with the constitutional provisions that express the foundation of the court’s powers (e.g. not only in case of inconsistency of the Supreme Court Act with EU law). A court is also always authorized to refuse to recognize the effects of legally important conventional acts of other public authorities (e.g. the President’s act of nomination of a judge), where such acts are inconsistent (even only praxeologially) with the constitutional provisions that express the foundation of the court’s competence norm (e.g. result in filling posts in the Supreme Court with persons who are not judges in the constitutional sense). The imperative of guaranteeing independence is an element of the constitutional norm of which the court is the direct addressee. And a measure of such independence is the test of the appearances of independence, which results from Article 45(1) of the Constitution. The aforementioned court’s refusal to apply a statute results from the Constitution itself as the highest law and from its authority.
Keywords: Supreme Court, Constitution, European Union, rule of law, National Council of the Judiciary, Disciplinary Chamber, Constitutional Tribunal, right to a fair trial, direct application of the Constitution
Bibliografia:
Bator A., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (artykuł recenzyjny), PiP 2006, nr 10
Brzozowski W., Niezależność konstytucyjnego organu państwa i jej ochrona, Warszawa 2016
Czarny P., Naleziński B., Bezpośrednie stosowanie konstytucji. Normy samowykonalne w Konstytucji, [w:] Charakter i struktura norm konstytucyjnych, red. J. Trzciński, Warszawa 1997
Czepita S., Formalizacja a konwencjonalizacja działań w prawie, [w:] Konwencjonalne i formalne aspekty prawa, red. S. Czepita, Szczecin 2006
Czepita S., O pojęciu czynności konwencjonalnej i jej odmianach, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2017, nr 1
Działocha K., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. IV, red. L. Garlicki, Warszawa 2005
Florczak-Wątor M., O skutkach prawnych orzeczeń TK wydanych z udziałem osób nieuprawnionych do orzekania, [w:] Państwo i jego instytucje. Konstytucje – sądownictwo – samorząd terytorialny, red. R. Balicki, M. Jabłoński, Warszawa 2018
Florczak-Wątor M., Prawo do sądu jako prawo jednostki i jako gwarancja horyzontalnego działania praw i wolności, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2016, nr 3
Florczak-Wątor M., Spór o SN: zła procedura to nieważne wybory, Rzeczpospolita z 18.08.2018 r.
Florczak-Wątor M., Względny czy bezwzględny obowiązek stosowania niekonstytucyjnej normy prawnej w okresie odroczenia?, [w:] Skutki wyroków Trybunału Konstytucyjnego w sferze stosowania prawa, red. M. Bernatt, J. Królikowski, M. Ziółkowski, Warszawa 2013
Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. IV, red. L. Garlicki, Warszawa 2005
Garlicki L., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji, [w:] Konferencja naukowa: Konstytucja RP w praktyce (zorganizowana przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich), Warszawa 1999
Garlicki L., Constitutional Court and Politics: The Polish Crisis, [w:] Judicial Power: How Constitutional Courts Affect Political Transformations, red. Ch. Landfried, Cambridge 2019
Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. IV, red. L. Garlicki, Warszawa 2005
Garlicki L., Sądy a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Przegląd Sądowy 2016, nr 7–8
Gutowski M., Kardas P., Sądowa kontrola konstytucyjności prawa. Kilka uwag o kompetencjach sądów powszechnych do bezpośredniego stosowania Konstytucji, Palestra 2016, nr 4
Gutowski M., Kardas P., Spory ustrojowe a kompetencje sądów (granice bezpośredniego stosowania Konstytucji), Palestra 2017, nr 12
Grabowski A., Holocher J. (red.), Studia z teorii konstytucyjnego państwa prawa. Konstytucjonalizm, neokonstytucjonalizm, postpozytywizm, Kraków 2019
Grabowski A., Naleziński B., Konstytucyjne prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu w państwie pozornie praworządnym, PiP 2020, nr 10
Halmai G., Perspectives on Global Cosntituionalism. The use of foreign and international law, Hague 2014
Hauser R., Instytucja pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. M. Zubik, Warszawa 2006
Kordela M., Zasady prawa – studium teoretycznoprawne, Poznań 2012
Krajewski M., Who is Afraid of the European Council? The Court of Justice’s Cautious Approach to the Independence of Domestic Judges ECJ 25 July 2018, Case C-216/18 PPU, The Minister for Justice and Equality v LM, European Constitutional Law Review 2018, vol. 14
Krajewski M., Ziółkowski M., EU judicial independence decentralized, Common Market Law Review 2020, vol. 57, nr 4
Kumm M., The Cosmopolitan Turn in Constitutionalism, [w:] Ruling the World? Constitutionalism, International Law and Global Governance, red. J.L. Dunof, J.P. Trachtman, Cambridge University Press 2009
Łętowska E., Funkcjonalna swoistość kontroli konstytucyjności inicjowanej pytaniem sądu i jej skutki, [w:] Instytucje prawa konstytucyjnego w dobie integracji europejskiej, red. M. Laskowska, J. Wawrzyniak, Warszawa 2009
Małajny R.M., Pojęcie konstytucji, PiP 2018, nr 2
Matczak M., Why judicial formalism is incompatible with the Rule of law, Canadian Journal of Law & Jurisprudence 2018, nr 2
Mączyński A., Łyszkowska A., Bezpośrednie stosowanie konstytucji przez Trybunał Konstytucyjny, [w:] Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. K. Działocha, Warszawa 2005
Naleziński B., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Naleziński B., Wojtyczek K., Konsekwencje wadliwości aktów normatywnych w polskim systemie prawnym, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1993, nr 4
Nowak L., Wronkowska S., Zieliński M., Ziembiński Z., Czynności konwencjonalne w prawie, Studia Prawnicze 1972, nr 33
Podkowik J., Czy istnieją akty normatywne „nieistniejące” (nieakty), Przegląd Legislacyjny 2010, nr 4
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny a rebours, PiP 2020, nr 5
Radziewicz P., Kontrola konstytucyjności uchwał Sejmu (uwagi na marginesie postanowienia TK w sprawie U 8/15), PiP 2016, nr 7
Radziewicz P., Kryzys konstytucyjny i paradygmatyczna zmiana konstytucji, PiP 2020, nr 10
Radziewicz P., On Legal Consequences of Judgements of the Polish Constitutional Tribunal Passed by an Irregular Panel, Review of Comparative Law 2017, vol. XXXI
Raz J., Autorytet prawa, Warszawa 2000
Sadurski W., Poland’s Constitutional Breakdown, Oxford 2019
Sulikowski A., Otręba K., Perspektywa podjęcia rozproszonej kontroli konstytucyjności przez sądy powszechne, PiP 2017, nr 11
Taborowski M., Mechanizmy ochrony praworządności Państw Członkowskich w Prawie Unii Europejskiej. Studium przebudzenia systemu ponadnarodowego, Warszawa 2019
Trzciński J., Hauser R., Prawotwórcze znaczenie orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, Warszawa 2010
Trzciński J., Wiącek M., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, Warszawa 2001
Tuleja P., Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności (wybrane problemy), Kraków 2003
Tuleja P., Ustrojowe znaczenie uchwały SN z 23.01.2020 r., PiP 2020, nr 10
Tuleja P., Radziewicz P. (red.), Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego, czerwiec 2015 – marzec 2016, Warszawa 2017
Tuori K., Transnational law On legal hybrids and perspectivism, [w:] Transnational Law Rethinking European Law and Legal Thinking, red. M. Maduro, K. Tuori, S. Sankari, Cambridge 2014
Waldron J., Foreign law and the modern ius gentium, Harvard Law Review 2005, vol. 119, nr 1
Wasilkowski A., Przestrzeganie prawa międzynarodowego (art. 9 Konstytucji RP), [w:] Otwarcie Konstytucji RP na prawo międzynarodowe i procesy integracyjne, red. K. Wójtowicz, Warszawa 2006
Wiącek M., Pytanie prawne sądu do Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2011
Widłak T., Nauka prawa międzynarodowego Hansa Kelsena, PiP 2020, nr 2
Wojtyczek K., Przekazywanie kompetencji państwa organizacjom międzynarodowym. Wybrane zagadnienia prawnokonstytucyjne, Kraków 2007
Wronkowska S., Kilka uwag o sporze kompetencyjnym między Sejmem RP i Sądem Najwyższym oraz Prezydentem RP i Sądem Najwyższym, Palestra 2020, nr 5
Wronkowska S., O swoistości wykładni konstytucji. Uwagi kolejne, Przegląd Konstytucyjny 2018, nr 1
Wronkowska S., W sprawie bezpośredniego stosowania konstytucji, PiP 2001, nr 9
Wronkowska S., Hermann M., Problematyka intertemporalna prawa konstytucyjnego. Zagadnienia podstawowe, [w:] Problematyka intertemporalna w prawie. Zagadnienia podstawowe. Rozstrzygnięcia intertemporalne. Geneza i funkcje, red. J. Mikołajewicz, Warszawa 2015
Wrzołek-Romańczuk M., Status prawny osoby formalnie powołanej na urząd sędziego na skutek rekomendacji udzielonej przez Krajową Radę Sądownictwa w obecnym składzie – uwagi na tle wyroku TSUE z 19.11.2019 r. oraz orzeczeń SĄDU NAJWYŻSZEGO będących konsekwencją tego rozstrzygnięcia, Palestra 2020, nr 5
Wyrozumska A., Prawo międzynarodowe oraz prawo Unii Europejskiej a konstytucyjny system źródeł prawa, [w:] Otwarcie konstytucji RP na prawo międzynarodowe i procesy integracyjne, red. K. Wójtowicz, Warszawa 2006
Wyrzykowski M., The Vanishing Constitution, European Yearbook on Human Rights 2018
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady – reguły – wskazówki, Warszawa 2017
Ziółkowski M., Prerogatywa Prezydenta do powoływania sędziów w świetle konstytucyjnej zasady współdziałania władz, Przegląd Sejmowy 2013, nr 1
Ziółkowski M., Przesłanki wyznaczenia sędziów do składu orzekającego Trybunału Konstytucyjnego i konsekwencje ich naruszenia, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2020 (w druku)
Ziółkowski M., Two Faces of the Polish Supreme Court After “Reforms” of the Judiciary System in Poland: The Question of Judicial Independence and Appointments, European Papers 2020, vol. 5, nr 1
Ziółkowski M., Zmiany składu orzekającego Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Funkcjonowanie Trybunału Konstytucyjnego w latach 2014–2017. Raport Zespołu Ekspertów Prawnych Fundacji im. Stefana Batorego, red. K. Łakomiec, Warszawa 2018
Ziółkowski M., Przywracanie praworządności w TK po kryzysie konstytucyjnym: wybór i powołanie Prezesa TK (analiza sporządzona dla Archiwum Osiatyńskiego), Archiwum Osiatyńskiego z 1.10.2019 r.
Zubik M., Trybunały po dziesięciu latach obowiązywania Konstytucji III RP, Przegąd Sejmowy 2007, nr 4
Zubik M., O przewrotnych interpretacjach przepisów Konstytucji dotyczących władzy sądzenia, PIP 2017, nr 10
Dr Maciej Wojciechowski
Uniwersytet Gdański
Zdania odrębne do uchwały SN z 23.01.2020 r.
Przedmiotem artykułu są zdania odrębne złożone do uchwały Sądu Najwyższego dotyczącej wykładni pojęcia nienależyta obsada sądu w kontekście sędziów powołanych na urząd sędziego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa powołanej po grudniu 2017 r. Celem analizy była próba wychwycenia różnic oraz podobieństw sędziowskich stanowisk a także zbadanie sposobów przejawiania się kontekstu politycznego, w jakim uchwała została podjęta. Analiza wykazała, że cechą wspólną wszystkich zdań odrębnych złożonych do uchwały BSA I-4110-1/20 jest negatywny stosunek do rozumowania w niej zaprezentowanego prowadzącego od stwierdzenia braku niezależności nowo powołanej KRS poprzez wadliwość procedury powołania na sędziego do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności sądu. Złożone separata różnią się pod względem oceny faktów, na kanwie których uchwała została podjęta. Część sędziów dostrzegała możliwość wadliwości postępowań prowadzących do wręczenia nominacji – w tym zakresie ich stanowisko miało zbieżny z uchwałą kierunek – jednak wyciągali z niej odmienne konsekwencje opowiadając się za stanowiskiem, by uchybienia te stanowiły jedynie względną przyczynę odwoławczą. Jest to też linia argumentacji, spośród zaprezentowanych w zdaniach odrębnych, najbardziej racjonalna i ukazująca trudność rozwiązywanego przypadku. U jej podstaw leży jednak założenie, że wszystkie organy, zwłaszcza prokuratura funkcjonuje w sposób niezależny od nacisków władzy wykonawczej. Obecnie jednak jego przyjęcie budzi wątpliwości, a w konsekwencji zasadne się wydają środki dalej idące, za którymi opowiada się uchwała. Można uznać, że to pierwszy moment przejawiania się kontekstu, w jakim zapadło to orzeczenie. W grupie zdań odrębnych zajmujących wobec kierunku uchwały stanowisko jednoznacznie negatywne również można dostrzec ślady obecności kontekstu, w jakim uchwała zapadała. Przejawia się on w postaci mocnych i wręcz publicystycznych określeń oceniających uchwałę, ale również poprzez posługiwanie się argumentami i określeniami obecnymi w dyskursie prasowym takimi jak "posiadanie autonomii państw członkowskich w zakresie organizacji wymiaru sprawiedliwości", czy "podważanie zdolności orzekania (...) sędziów". Określenia w rodzaju "podważania zdolności" mają charakter perswazyjny i przypisujący danemu działaniu (w tym przypadku uchwale) sens, z jakim jego autorom trudno byłoby się zgodzić. Tego rodzaju styl uzasadnienia może oznaczać przeniesienie sporu z płaszczyzny prawnej na wręcz socjologiczną. Wówczas dotyczy on nie wykładni prawa, ale korzystając z socjologicznego określenia, definicji sytuacji. Powoduje to jednak, że spór traci potencjał jego rozstrzygnięcia metodami racjonalnymi i akceptowalnymi dla wszystkich zainteresowanych.
Słowa kluczowe: Sąd Najwyższy, zdania odrębne, kontekst społeczny, Konstytucja, praworządność
Dissenting Opinions Submitted with the Resolution of the Supreme Court of 23 January 2020
The subject of the article is the dissenting opinions submitted with the resolution of the Supreme Court on the interpretation of the notion of ‘inadequate court composition’ (resolution BSA I-4110-1/20). The resolution was issued in connection with the problem of judges appointed to judicial positions at the request of the National Council of the Judiciary established after December 2017. The analysis shows that the common feature of all dissenting opinions submitted is a negative attitude to the reasoning presented therein. Resolution BSA I-4110-1/20 acknowledged lack of independence of the newly established KRS, which led to pronouncing the procedure of appointing judges defective and contrary to the standard of judicial independence and impartiality. Dissenting opinions issued with resolution BSA I-4110-1/20 differ in terms of how their authors assess the facts on the basis of which the resolution was adopted. Some judges recognize a possibility of defective procedures leading to the award of nominations – in this respect their position is consistent with the resolution – but they draw different consequences from it. In such case they claim that these defects be treated only as relative grounds for appeal. This line of argumentation, among those presented in dissenting opinions, is the most rational one, revealing the difficulty of the case being solved. However, it is based on the assumption that all authorities, especially the prosecutor's office, function independently of pressure from the executive power. Currently, however, this assumption seems doubtful, therefore the more far-reaching measures supported by the resolution seem justified. In the group of dissenting opinions clearly critical toward resolution BSA I-4110-1/20 traces of the presence of the political context in which the resolution was adopted can be seen. They manifests itself in the form of strong and even journalistic expressions evaluating the resolution, but also through the use of arguments and terms present in the press discourse.
Keywords: Supreme Court, dissenting opinions, social context, Constitution, rule of law
Bibliografia:
Alder J., Dissents in courts of last resort: tragic choices? Oxford Journal of Legal Studies 2000, vol. 20
Bielska-Brodziak A.,Tobor Z., Zdania odrębne w orzecznictwie podatkowym, Przegląd Podatkowy 2013, nr 9
Bratoszewski J., Zdanie odrębne w procesie karnym, Warszawa 1973
Brennan W., In Defense of Dissents, Hastings Law Journal 1985, nr 37
Brożek B., Poza interpretację. Odpowiedź Jerzemu Stelmachowi, Forum Prawnicze 2011, nr 1
Działocha, Początki działalności Trybunału Konstytucyjnego – rok 1986, [w:] Trybunał Konstytucyjny. Księga XV-lecia, red. F. Rymarz, A. Jankiewicz, Warszawa 2001
Edwards H., The Effects of Collegiality on Judicial Making, University of Pennsylvania Law Review 2003, vol. 151, nr 5
Evans E, Dissenting Opinion – Its Use and Abuse, Missouri Law Review 1938, nr 3
Garlicki L., Pierwsze orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego (refleksje w 15 lat później), [w:] Trybunał Konstytucyjny. Księga XV-lecia, red. F. Rymarz, A. Jankiewicz, Warszawa 2001
Goldsmith J, Vermeule A., Empirical Methodology and Legal Scholarship, The University
of Chicago Law Review 2002, vol. 69, nr 1
Grice P., Logika a konwersacja, [w:] Język w świetle nauki, red. B. Stanosz, Warszawa 1980
Grochowski M., Uzasadnienie zdania odrębnego, [w:] Uzasadnienia decyzji stosowania prawa, red. I. Rzucidło-Grochowska, M. Grochowski, Warszawa 2015
Kappes A., Skrzydło J., Czy wyroki neo-sędziów są ważne? – rozważania na tle uchwały trzech połączonych izb Sądu Najwyższego z 23.01.2020 r. (BSA I-4110-1/20), Palestra 2020, nr 5
Król M, Koncepcje trudnych przypadków a prawomocność, [w:] Teoria prawa. Filozofia prawa. Współczesne prawo i prawoznawstwo, Toruń 1998
Laffranque J., Dissenting Opinions and Judicial Independence, Juridica International 2013, nr VIII
Mazur P., Ujawnienie zdania odrębnego z perspektywy filozoficznoprawnej, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica 2017, nr 79
Szerer M., Funkcja zdania odrębnego, PiP 1968, nr 2
Szyszkowska M., Odwaga cywilna w świecie prawników, Palestra 1995, nr 9–10
Tobor Z., Spór o zdania odrębne, [w:] Wielowymiarowość prawa, red. J. Czapska, M. Dudek, M. Stępień, Toruń 2011
Tushnet M. (red), I Dissent. Great Opposing Opinions in Landmark Supreme Court Cases, Boston 2008
Wojciechowski M., Uzasadnienie zdania odrębnego jako wypowiedź dialogiczna na przykładzie wybranych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2018, nr 1
Wojciechowski M., Spory sędziowskie. Zdania odrębne w polskich sądach, Gdańsk 2019
Wróblewski J., Uzasadnienie i wyjaśnienie decyzji sądowej, [w:] J. Wróblewski, Pisma wybrane, wybór i wstęp M. Zirk-Sadowski, Warszawa 2015
Wróblewski J., Zagadnienia teorii wykładni prawa ludowego, Warszawa 1959
Wróblewski J., Votum separatum w teorii i ideologii sądowego stosowania prawa, Studia Prawno-Ekonomiczne 1976, t. XVI
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki, Warszawa 2002
Prof. Zbigniew Kmieciak
Uniwersytet Łódzki
Rozłączność kompetencji organów władzy w świetle orzecznictwa sądowego w przedmiocie ochrony praworządności
W artykule przedstawiono analizę kwestii odrębności i niezależności sądów od innych władz. Za typowy przejaw ingerencji w domenę władzy sądowniczej uznano powstrzymanie się od wykonania prawomocnych orzeczeń albo tworzenie pozornych przeszkód w ich wykonywaniu. Jako przykład tego rodzaju przeszkody można wskazać wygenerowanie sztucznego sporu kompetencyjnego między Sądem Najwyższym a parlamentem i Prezydentem RP. Autor zauważa, że podważanie konstytucyjnej pozycji sądów narusza zasadę Rule of Law i odzwierciedla powstałą w czasach socjalizmu koncepcję jednolitej, niepodzielnej władzy. Konsekwencją takich zachowań jest upadek kultury prawnej i norm obyczajowych demokratycznego społeczeństwa.
Słowa kluczowe: praworządność, podział władz, prawomocny wyrok sądowy, spór kompetencyjny
Separation of Authorities’ Competences in the Light of Case Law on Protecting the Rule of Law
The article analyses the issue of courts’ separation from and independence of other branches of government. Refraining from enforcing legally binding judgments or creating apparent obstacles to their enforcement is considered a typical manifestation of interference in the remit of the judiciary. As an example of this kind of impediments the author cites generation of an artificial competence dispute between the Supreme Court on the one side, and the parliament and the President of the Republic of Poland on the other. The author notes that undermining the constitutional position of courts violates the principle of the rule of law and reflects the concept of unitary, indivisible power created in the time of socialism. The consequence of such behavior is the collapse of the legal culture and moral rules of a democratic society.
Keywords: rule of law, separation of powers, legally binding judgment, competence dispute
Bibliografia:
Boć J., [w:] Prawo administracyjne, red. J. Boć, Wrocław 2007
Borkowski J., [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2019
Braconnier S., France, [w:] Codification of Administrative Procedure, red. J.-B. Auby, Bruxelles 2014
Brewer-Carias A.R., Études de droit public comparé, Bruxelles 2001
Czeszejko-Sochacki Z., Trzciński J., Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999
Ely J.H., Democracy and Distrust. A Theory of Judicial Review, Harvard University Press 1980
Florczak-Wątor M., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Frändberg Å., From Rechtsstaat to Universal Law-State, Heidelberg–New York–Dordrecht–London 2014
Garlicki L., Niekonstytucyjność: formy, skutki, procedury, PiP 2016, nr 9
Iżykowski M., Charakterystyka prawna uprawdopodobnienia w postępowaniu cywilnym, Nowe Prawo 1980, nr 3
Kmieciak Z., Glosa do postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z 7.12.2017 r., I OSK 857/17, OSP 2018, nr 5
Kmieciak Z., O pojęciu rządów prawa, PiP 2016, nr 9
Kmieciak Z., Wegner J., Deference to the Public Administration in Judicial Review. A Polish Perspective, [w:] Deference to the Administration in Judicial Review. Comparative Perspectives, red. Guobin Zhu, Springer 2019
Krajewski M., Ziółkowski M., EU judicial independence decentralized, Common Market Law Review 2020, vol. 57, nr 4
Locke J., Dwa traktaty o rządzie, tłumaczenie, wstęp i komentarz Z. Rau, Warszawa 1992
Nowak L, Wronkowska S., Zieliński M., Ziembiński Z., Czynności konwencjonalne w prawie, Studia Prawnicze 1972, nr 33
Parchomiuk J., Nadużycie prawa w prawie administracyjnym, Warszawa 2018
Piotrowski R., Judges and European Democracies, PiP 2019, nr 12
Siedlecki W., Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Warszawa 1977
Wegner J., [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. Z. Kmieciak, W. Chróścielewski, Warszawa 2019
Woś T., [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, red. T. Woś, Warszawa 2016
Wróbel A., [w:] A. Wróbel, M. Jaśkowska, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2018
Ziembiński Z., Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980
Zoller E., Introduction to Public Law: A Comparative Study, Leiden 2008
Prof. dr hab. Grzegorz Kuca
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Jak ocalić demokrację konstytucyjną (artykuł recenzyjny)
Jak ocalić demokrację konstytucyjną to pytanie będące zarazem tytułem, jak i problemem badawczym najnowszej książki T. Ginsburga i A.Z. Huqa stanowiącej inspirację do napisania niniejszego artykułu. Autorzy opisują mechanizmy konstytucyjne utrudniającej, jak i przyspieszające erozję demokracji. Analiza porównawcza wielu państw skłoniła autorów do wyróżnienia dwóch ścieżek wychodzenia z liberalnej demokracji konstytucyjnej: szybkiej drogi autorytarnego upadku, wolnej drogi erozji demokracji. Autorzy wskazują, że współcześnie dominuje wolna droga będąca procesem agregującym wiele pomniejszych procesów wykorzystujących środki i metody rzadko stanowiące frontalny atak jeden z trzech instytucjonalnych predykatów liberalnej demokracji konstytucyjnej. Konkludując proponują wiele sposób walki z erozją demokracji.
Słowa kluczowe: kryzys demokracji, erozja demokracji, ocalenie demokracji konstytucyjnej
How to Save a Constitutional Democracy (A Review)
How to Save a Constitutional Democracy – is both the title and the research problem of the newest book by T. Ginsburg and A. Z. Huq, as well an inspiration for the present article. The authors describe constitutional mechanisms that hinder or accelerate democratic erosion. A comparative analysis of many countries allows the authors to distinguish two pathways for leaving a liberal constitutional democracy: the fast path of authoritarian collapse and the slow path of democratic erosion. The authors emphasize that nowadays the dominant path is the slow one, which is a process that aggregates many less important processes using measures and methods that rarely constitute a frontal assault on one of three institutional predicates of a liberal constitutional democracy. In conclusion, they propose numerous ways of fighting democratic erosion.
Keywords: crisis of democracy, democratic erosion, saving a constitutional democracy
Bibliografia:
Albert R., Constitutional Amendments: Making, Breaking, and Changing Constitutions, Oxford 2019
Blokker P., New Democracies in Crisis?: A Comparative Constitutional Study of the Czech Republic, Hungary, Poland, Romania and Slovakia, London–New York 2015
Bożek M., Prawo do oporu w Republice Federalnej Niemiec, Państwo i Prawo 2019, nr 8
Bożek M., Zasada demokracji w Konstytucji weimerskiej, Z Dziejów Prawa, nr 10
Ginsburg T., Huq A.Z., How to Save a Constitutional Democracy, Chicago and London 2018
Levitsky S., Way L.A., Competitive Authoritarianism. Hybrid Regimes after the Cold War, New York 2010
Loewenstein K., Militant democracy and fundamental rights, cz. I, The American Political Science Review 1937, nr 3
Loewenstein K., Militant democracy and fundamental rights, cz. II, The American Political Science Review 1937, nr 4
Levitsky S., Ziblatt D., How Democracies Die, London 2018
Mikuli P., Rec. W. Sadurski. Poland’s Constitutional Breakdown. Oxford University Press, 2019, pp. 304, International Journal of Constitutional Law 2020, nr 1
Mounk Y., The People vs. Democracy: Why Our Freedom is in Danger and How to Save It, Cambridge 2018
Nowotarski B., Kultura rządów prawa w młodych demokracjach i jej konstytucyjne (ustrojowe) uwarunkowania, Przegląd Sejmowy 2012, nr 3
O’Donnell G., Horizontal Accountability in New Democracies, [w:] The Self-Restraining State. Power and Accountability in New Democracies, red. A Schedler, L. Diamond, M.F. Plattner, London 1999
Pach M., Niemiecka koncepcja demokracji zdolnej do obrony (zarys problematyki), Przegląd Konstytucyjny 2017, nr 2
Przeworski A., Crises of Democracy, Cambridge 2019
Roznai Y., Unconstitutional Constitutional Amendments: The Limits of Amendment Powers, Oxford 2019
Sadurski W., Poland's Constitutional Breakdown, Oxford 2019
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny à rebours, Państwo i Prawo 2020, nr 5
Prof. dr hab. Katarzyna Kubuj
Instytut Nauk Prawnych PAN
Skutki wadliwych rozwiązań konstytucyjnych. Glosa do decyzji francuskiej Rady Konstytucyjnej z 9.05.2019 r., nr 2019-1 RIP
W glosowanej decyzji nr 2019-1 RIP z 9.05.2019 r. Rada Konstytucyjna po raz pierwszy orzekła w trybie znowelizowanej procedury referendalnej. Na mocy przepisów art. 11 ust. 3-6 konstytucji wprowadzonych do konstytucji w 2008 r., projekt ustawy zainicjowany przez parlamentarzystów i poparty przez odpowiednią liczbę obywateli może, po spełnieniu odpowiednich warunków, stanowić przedmiot referendum ogólnokrajowego. Do Rady Konstytucyjnej należy ocena projektu ustawy na różnych etapach postępowania. Rada Konstytucyjna, choć w swej działalności orzeczniczej nie unikała odważnych decyzji, tym razem ograniczyła rozstrzygnięcie do wykładni językowej, bowiem przepisy poddane ocenie były jasne i precyzyjne. Oczekiwanie, by Rada Konstytucyjna w drodze wykładni norm naprawiała błędy ustawodawcy odpowiedzialnego za jakość prawa, wydaje się zbyt daleko idące.
Słowa kluczowe: konstytucja, kontrola konstytucyjności, Rada Konstytucyjna, Francja
Consequences of Defective Constitutional Solutions. Commentary on Decision of the French Constitutional Council No. 2019-1 RIP of 9 May 2019
In the commented decision No. 2019-1 RIP of 9 May 2019, the Constitutional Council for the first time adjudicated in the amended referendum procedure. Pursuant to Article 11(3)-(6) of the constitution, inserted into the constitution in 2008, a bill promoted by MPs and supported by an adequate number of citizens can, once the relevant conditions are met, be the subject of a nationwide referendum. The Constitutional Council’s task it to assess the bill at various stages of the procedure. Although the Constitutional Council has not shied away from bold decisions in its adjudicating activity, this time it limited the adjudication to a linguistic interpretation, because the provisions that were reviewed were clear and precise. It seems excessive to expect the Constitutional Council to remedy the errors made by the legislature, which is responsible for the quality of the law.
Keywords: constitution, review of constitutionality, Constitutional Council, France
Bibliografia:
Aguzzi C., Ghévontian R., Le Conseil constitutionnel et la concurrence entre procédure parlementaire et procédure du référendum d’initiative partagée: à propos de la décision no 2019-1 RIP, Constitutions 2019, nr 2
Cassia P., Weil P., Référendum sur ADP: „Le Conseil constitutionnel n’a commis ni faute juridique, ni faute politique, Le Monde z 16.05.2019 r.
Duhamel O., Molfessisa N., ADP: „Avec le RIP, le Conseil constitutionnel joue avec le feu”, Le Monde z 14.05.2019 r.
Kubuj K., Zmiana Konstytucji V Republiki Francuskiej. Przedmiot, tryb, kontrola, Warszawa 2018
Jakubiak Ł., Referendum jako narzędzie polityki. Francuskie doświadczenia ustrojowe, Kraków 2012
Pinon S., Improbable loi organique, impossible Initiative populaire, Actualité juridique droit administratif 2009, nr 36
Roux J., Référendum d’initiative partagée sur ADP: une boîte de Pandore?, Recueil Dalloz 2019, nr 22
Schoettl J.-E., De quelques question épineuses sur le RIP „Aéroports de Paris”, Les Petites Affiches 2019, nr 114
Verpeaux M., Démocratie répresentative versus démocratie semi-directe, Actualité juridique. Droit administratif 2019, nr 27
