Kontratyp zakazu dyskryminacji w zatrudnieniu ze względu na religię lub światopogląd
prof. dr hab. Andrzej Marian Świątkowski
Akademia Ignatianum w Krakowie
Kontratyp zakazu dyskryminacji w zatrudnieniu ze względu na religię lub światopogląd
Zakaz wszelkiej dyskryminacji ze względu na religię lub światopogląd jest normą bezwzględnie obowiązującą. Jako zasada ogólna unijnego prawa wyrażona w art. 21 KPP przyznaje poszczególnym zatrudnionym uprawnienia, na które mogą się bezpośrednio powoływać w każdym sporze dotyczącym jednej z dziedzin prawa Unii Europejskiej, również prawa pracy. Prawdziwość powyższej konstatacji potwierdzają dwa wyroki wydane przez wielka izbę Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydane w 2018 r. sprawach Egenberger oraz IR. Obowiązkiem sądu krajowego jako wyłącznie kompetentnego organu wymiaru sprawiedliwości w sprawach o nierówne traktowanie zatrudnionych przez wszelkich pracodawców, również instytucje religijne i światopoglądowe, jest uwzględnienie równowagi ustanowionej art. 4 ust. 2 dyrektywy 2000/78 między zasadą autonomii kościołów, związków wyznaniowych, wspólnot religijnych oraz organizacji światopoglądowych a zasadą równego traktowania jednostek.
Słowa kluczowe: autonomia kościołów, dyskryminacja, orzeczenia TSUE, religia, równe traktowanie, stosunek pracy
prof. dr hab. Andrzej Marian Świątkowski
Ignatianum University in Kraków
Impunity for discrimination in employment on grounds of religion or worldview
The prohibition of discrimination by religion or worldview is an unconditionally applicable norm. As a general principle of EU law expressed in Article 21 of the Charter of Fundamental Rights awards individual employees rights to which they can directly make reference in every dispute regarding one of the areas of EU law, including labour law. The veracity of this argument is confirmed by two judgments issued by the Grand Chamber of the Court of Justice of the European Union in 2018 in the cases of Egenberger and IR. The national court, as the only competent authority of the justice administration on matters of the unequal treatment of employees by all employers, including religious and philosophical institutions, is required to take into consideration the balance set out in Article 4(2) of Directive 2000/78 between the principle of the autonomy of churches, religious associations and religious communities, as well as philosophical organizations and the principle of the equal treatment of individuals.
Keywords: autonomy of churches, discrimination, judgments of the EU Court of Justice, religion, equal treatment, employment
Bibliografia:
Houston K., The Logic of Structured Dialogue between Religious Associations and Institutions of the European Union [w:] Religion, Politics and Law in the European Union, red. L.N. Leustean, J.T.S. Madley, Routledge 2010.
Krukowski J., Stosunek Unii Europejskiej do religii i kościołów, „Stowarzyszenie Kanonistów Polskich, Biuletyn” 2018/20.
McCrea R., Religion and the Public Order of the European Union, Oxford 2010.
Mancini S., Rosenfeld M., Unveiling the limits of tolerance” comparing the treatment of majority and minority religious symbols in public sphere [w:] Law, State and Religion in the New Europe, red. L. Zucca, C. Ugureanu, Cambridge 2011.Oanta G.A., The Status of Churches and Philosophical and Non-Confessional Organizations within the Framework of European Union Reform, “Lex et Scientia International Journal” 2008, Bucharest, no XV, vol. 2.
O’Cinneide C., Liu K, 2000/78/EC: Framework Equality Directive [w:] UE Labour Law. A Commentay, ed. M. Schlachter, Alphen aan den Rijn 2015.
Szewczyk R., Kościoły i związki wyznaniowe a prawo traktatowe Unii Europejskiej, „Studia Ełckie” 2011/13.
dr Mateusz Radajewski
adiunkt, Uniwersytet SWPS, Wydział Prawa i Komunikacji Społecznej, Katedra Prawa
Status prawny Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego oraz jej sędziów
Artykuł dotyczy specyfiki statusu prawnego nowo utworzonej Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego oraz jej sędziów. Analizie poddane zostały: zakres właściwości Izby Dyscyplinarnej, jej organizacja wewnętrzna, pozycja Prezesa Sądu Najwyższego kierującego jej pracami oraz szczególne obowiązki i uprawnienia sędziów w niej orzekających. Autor wyjaśnia wątpliwości wiążące się z niektórymi regulacjami dotyczącymi funkcjonowania Izby Dyscyplinarnej, a także poddaje krytyce część z przyjętych rozwiązań, m.in. dotyczących jej autonomii oraz finansowego uprzywilejowania jej sędziów. W artykule zostaje podjęta także polemika z niektórymi wypowiedziami doktryny dotyczącymi interpretacji ustawy o Sądzie Najwyższym. Przeprowadzone analizy doprowadziły do wniosku, że utworzenie Izby Dyscyplinarnej w przyjętym kształcie nie wpłynęło pozytywnie na funkcjonowanie władzy sądowniczej.
Słowa kluczowe: Sąd Najwyższy, Izba Dyscyplinarna, Prezes Sądu Najwyższego, sędziowie, odpowiedzialność dyscyplinarna
dr Mateusz Radajewski
senior lecturer, SWPS University of Social Sciences and Humanities, Faculty of Law and Social Communication, Chair of Law
Legal status of the Disciplinary Chamber of the Supreme Court and its judges
The Article applies to the specificity of the legal status of a newly established Disciplinary Chamber of the Supreme Court, as well as its judges. It analyses the properties of the Disciplinary Chamber, its internal organization, the position of the President of the Supreme Court who directs the work of the Disciplinary Chamber and the specific duties and rights of the judges adjudicating in it. The author explains the doubts related to some of the regulations on the functioning of the Disciplinary Chamber and criticizes some of the solutions adopted, including on its autonomy and financially favouring its judges. The article also contains a discussion of some of the statements of the doctrine regarding the interpretation of the Act on the Supreme Court. The analyses conducted have led to the conclusion that the establishment of the Disciplinary Chamber in the adopted form has not positively influenced the functioning of the judiciary.
Keywords: Supreme Court, Disciplinary Chamber, President of the Supreme Court, judges, disciplinary liability
Bibliografia:
Bojańczyk A., O spornych zagadnieniach z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Sejmowy” 2007/3.
Czeszejko-Sochacki Z., Garlicki L., Trzciński J., Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999.
Dudek D. [w:] Konstytucja RP. Komentarz, red. L. Garlicki, M. Bosek, t. 2, Warszawa 2016.
Szczucki K., Ustawa o Sądzie Najwyższym. Komentarz, Warszawa 2018.
Zubik M., Status prawny sędziego Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2011.
Zubik M., Wiącek M., „O spornych zagadnieniach z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Trybunału Konstytucyjnego” – polemika, „Przegląd Sejmowy” 2007/3.
dr hab. Zbigniew R. Kmiecik
profesor Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Postępowania Administracyjnego
Subsydiarne sposoby ustalania okoliczności faktycznych w ogólnym postępowaniu administracyjnym
W postępowaniu administracyjnym, podobnie jak w innych procedurach uregulowanych prawem, podstawowym sposobem ustalania istnienia okoliczności faktycznych jest dowodzenie, czyli wnioskowanie o istnieniu lub nieistnieniu poszukiwanych faktów na podstawie zgromadzonych środków dowodowych (treści dokumentów, zeznań świadków, opinii biegłych, wyników oględzin, oświadczeń strony i innych).
Subsydiarnymi wobec dowodzenia sposobami ustalania faktów mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy lub przebiegu postępowania są: uprawdopodobnienie i stwierdzenie prawdopodobieństwa, domniemania faktyczne i prawne oraz fikcja prawna, czyli uznanie faktów nieistniejących za istniejące.
Artykuł omawia istotę poszczególnych subsydiarnych sposobów ustalania okoliczności faktycznych, różnice między nimi oraz przypadki, w jakich znajdują one zastosowanie w ogólnym postępowaniu administracyjnym.
Słowa kluczowe: uprawdopodobnienie, prawdopodobieństwo, domniemanie faktyczne, domniemanie prawne, fikcja prawna
dr. hab. Zbigniew R. Kmiecik
professor of the Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Faculty of Law and Administration, Chair of Administrative Proceedings
Subsidiary methods of establishing factual circumstances in general administrative proceedings
In administrative proceedings, just as in other procedures governed by law, the main method of establishing the factual circumstances of a matter is proving, or in other words inferring the existence or non-existence of facts from the evidence gathered (the content of documents, witness testimonies, expert opinions, results of inspections, statements of the parties and others).
Subsidiary methods of establishing the facts of significance to the resolution of the matter or the course of the proceedings are: substantiating and establishing the probability, legal and factual presumptions and legal fiction, namely acknowledging non-existent facts as existent.
The article discusses the essence of the individual subsidiary methods of establishing the factual circumstances, the differences between them and the cases in which they are applicable in general administrative proceedings.
Keywords: substantiation, probability, factual presumption, legal presumption, legal fiction
Bibliografia:
Adamiak B., Borkowski J., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2004.
Ajdukiewicz K., Logika pragmatyczna, Warszawa 1974.
Berutowicz W., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1978.
Bentham J., Traktat o dowodach sądowych, w oprac. E. Dumonta, Gniezno b.r.w.
Borkowski J., Jendrośka J., Orzechowski R., Zieliński A., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 1989.
Chorąży K., Taras W., Wróbel A., Postępowanie administracyjne, egzekucyjne i sądowoadministracyjne, Warszawa 2009.
Dawidowicz W., Ogólne postępowanie administracyjne. Zarys systemu, Warszawa 1962.
Ditzen W., Dreierlei Beweis im Strafverfahren, Leipzig 1926.
Gaberle A., Dowody w sądowym procesie karnym, Warszawa 2007.
Hellbling E.C., Kommentar zu den Verwaltungsverfahrensgesetzen, t. 1, Wien 1953.
Herrnritt R.H. von, Das Verwaltungsverfahren. Systematische Darstellung auf Grund der neuen österreichischen und ausländischen Gesetzgebung, Wien 1947.
Ignatowicz J., Art. 78 k.r. oraz art. 876 k.p.c., „Nowe Prawo” 1951/2.
Iserzon E., Starościak J., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, teksty, wzory i formularze, Warszawa 1970.
Iżykowski M., Charakterystyka prawna uprawdopodobnienia w postępowaniu cywilnym, „Nowe Prawo” 1980/3.
Janowicz Z., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2009.
Jaśkowska M., Wróbel A., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2018.
Jodłowski J., Siedlecki W., Postępowanie cywilne. Część ogólna, Warszawa 1958.
Kotarbiński T., Kurs logiki dla prawników, Warszawa 1960.
Kuchinke K., Schonke A., Zivilprozessrecht, Karlsruhe 1969.
Kunicki A., Domniemania w prawie rzeczowym, Warszawa 1969.
Lewandowski S., Machińska H., Malinowski A., Petzel J., Logika dla prawników, Warszawa 2002.
Łaszczyca G., Zawieszenie ogólnego postępowania administracyjnego, Kraków 2005.
Łaszczyca G., Martysz C., Matan A., Postępowanie administracyjne ogólne, Warszawa 2003.
Podleśny M., Uprawdopodobnienie i prawdopodobieństwo w ogólnym postępowaniu administracyjnym, „Samorząd Terytorialny” 2006/3.
Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 6, Warszawa 1964.
Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 7, Warszawa 1965.
Słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 3, Warszawa 2008.
Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 2, Warszawa 1979.
Ziembiński Z., Logika praktyczna, Warszawa 2007.
dr Magdalena Kowalewska-Łukuć
Katedra Prawa Karnego Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Szczeciński
Sprawstwo polecające a przymus psychiczny
Artykuł porusza problematykę możliwości zaistnienia tzw. przymusu psychicznego w wypadku sprawstwa polecającego. Autorka zauważa, że wydane sprawcy wykonawczemu polecenie oraz stosunek uzależnienia łączący go ze sprawcą polecającym mogą przyjąć mieć takie natężenie, że decyzja sprawcy wykonawczego co do popełnienia czynu zabronionego nie będzie suwerenna. Taka zaś sytuacja powinna skutkować rozważeniem możliwości wyłączenia jego winy.
Słowa kluczowe: wykorzystanie stosunku uzależnienia, przymus psychiczny, wina
dr. Magdalena Kowalewska-Łukuć
Chair of Criminal Law, Faculty of Law and Administration, University of Szczecin
Taking advantage of the dependency of another person and duress
The article addresses the issue of the possibility of the existence of duress in the case of taking advantage of the dependency of another person. The author notes that the order to commit a prohibited act and the relationship of dependent perpetrator may be of such an intensity that the decision of the direct perpetrator to commit the prohibited act will not be independent. Such a situation should result in the consideration of the possibility of ruling out his guilt.
Keywords: taking advantage of the relationship of dependence of another person, duress, guilt
Bibliografia:
Daszkiewicz-Paluszyńska K., Groźba w polskim prawie karnym, Warszawa 1958.
Giezek J. [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2012.
Grześkowiak A. [w:] Kodeks karny: komentarz, red. A. Grześkowiak, K. Wiak, Legalis 2018, komentarz do art. 1.
Hypś S. [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. Grześkowiak, K. Wiak, Legalis 2018, komentarz do art. 191.
Kaczmarek T., Spory wokół pojęcia winy w prawie karnym [w:] W kręgu teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci profesora Andrzeja Wąska, red. L. Leszczyński, E. Skrętowicz, Z. Hołda, Lublin 2005.
Kowalewska-Łukuć M., Strona podmiotowa pomocnictwa przez zaniechanie (uwagi o statusie form przestępnego współdziałania w popełnieniu przestępstwa), „Państwo i Prawo” 2018/1.
Kardas P. [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t.1, Komentarz do art. 1–52, Warszawa 2016.
Kardas P., Przypisanie skutku przy przestępnym współdziałaniu, „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2004/4.
Kardas P., Teoretyczne podstawy odpowiedzialności karnej za przestępne współdziałanie, Kraków 2001.
Lachowski J., Stan wyższej konieczności w polskim prawie karnym, Warszawa 2005.
Lernell L., Podstawy nauki polityki kryminalnej, Warszawa 1967.
Marek A., Ujęcie winy w prawie karnym jako problem kodyfikacyjny[w:] W kręgu teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci profesora Andrzeja Wąska, red. L. Leszczyński, E. Skrętowicz, Z. Hołda, Lublin 2005.
Pohl Ł., Intraneus w polskim prawie karnym (głos w sprawie wykładni art. 21 § 2 k.k.), „Państwo i Prawo” 2018/2.
Pohl Ł., Kilka uwag o sposobach rozstrzygania sporów dotyczących sprawczego współdziałania w popełnieniu przestępstwa indywidualnego[w:] Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego 2017, t. 43, Księga Jubileuszowa Profesora Tomasza Kaczmarka, red. J. Giezek, D. Gruszecka, T. Kalisz, Wrocław 2017.
Pohl Ł., Pomocnictwo a inne zjawiskowe formy czynu zabronionego (kryteria różnicujące), „Prokuratura i Prawo” 2001/6.
Pohl Ł., Prawo karne. Wykład części ogólnej, Warszawa 2015.
Pohl Ł., Zawartość normatywna przepisu art. 18 § 1 k.k., „Prokuratura i Prawo” 2006/2.
Wiak K. [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. Grześkowiak, K. Wiak, Legalis 2018, komentarz do art. 18.
Zoll A., Czy podżeganie i pomocnictwo są postaciami zjawiskowymi przestępstwa? [w:] Przestępstwo – kara – polityka kryminalna. Problemy tworzenia i funkcjonowania prawa. Księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Tomasza Kaczmarka, red. J. Giezek, Kraków 2006.
Zoll A. [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz do art. 1–116 Kodeksu karnego, red. A. Zoll, t. 1, Kraków 1998.
Zoll A. [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t. 1, Komentarz do art. 1–52, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2016.
Zoll A., Ogólne zasady odpowiedzialności karnej w projekcie kodeksu karnego, „Państwo i Prawo” 1990/10.
Zoll A., „Pozaustawowe” okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną w świetle konstytucyjnej zasady podziału władzy[w:] W kręgu teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci profesora Andrzeja Wąska, red. L. Leszczyński, E. Skrętowicz, Z. Hołda, Lublin 2005.
Zoll A., Sprawstwo bez wykonania czynu zabronionego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2009/2.
dr Wiola Friedrich
Zakład Psychologii Klinicznej i Sądowej, Wydział Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet Śląski w Katowicach
Zakres badań psychologicznych przeprowadzonych w związku z przesłuchaniem w trybie art. 185a-185c k.p.k. na tle uwag ogólnych dotyczących przesłuchania świadków
Problematyka udziału psychologa w postępowaniu karnym jest bardzo szeroka. Aktualnie proces sądowy coraz częściej opiera się dowodach z opinii biegłych. Może to mieć podłoże w stale rosnącej potrzebie uzupełniania zakresu ustaleń faktycznych, czego ze względu na brak wiadomości specjalnych sąd nie może zrobić samodzielnie, a powołanie biegłego jest obowiązkiem organu w sytuacji, kiedy wymaga to ustaleń z zakresu wiadomości specjalnych. Przesłuchanie małoletniego uregulowane zostało w sposób specyficzny, by zminimalizować ryzyko wiktymizacji. Kontakt dziecka z wymiarem sprawiedliwości ma zostać przeprowadzony w sposób dla niego jak najmniej dolegliwy, by nie narazić jeszcze niewykształconej w pełni osobowości dziecka na pewne daleko idące konsekwencje. Dlatego w toku tych czynności wspierająca i nieoceniona jest rola psychologa, który znając prawidłowości funkcjonowania procesów kierujących zachowaniem dziecka, a także specyfiki różnych okresów rozwojowych, jest w stanie nawiązać dobry kontakt z dzieckiem, zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa. Artykuł skupia się na charakterystyce roli psychologa w badaniach świadka i pokrzywdzonego ze szczególnym uwzględnieniem przesłuchania w trybie art. 185a–185c Kodeksu postępowania karnego, biorąc pod uwagę aspekty zarówno prawne, jak i psychologiczne.
Słowa kluczowe: proces karny, badania psychologiczne, biegły, opinia, świadek, pokrzywdzony, małoletni
dr Wiola Friedrich
Clinical and Court Psychology Department, Faculty of Pedagogy and Psychology, University of Silesia in Katowice
Psychological examination based on Articles 185a–185c of the Criminal Procedures Code in the light of general considerations regarding the examination of witnesses
The matter of involvement of a psychologist in criminal proceedings may be extensive. Trials are increasingly frequently based on evidence from expert opinions. This can be based on the constantly growing need to supplement the scope of factual findings, which, due to the lack of special knowledge, cannot be done by the court itself, while the authority is required to appoint an expert if the situation requires findings to be made regarding special knowledge. The questioning of a minor was regulated in a unique manner to minimize the risk of victimization. The minor’s contact with the justice system is to be handled in such a way as to minimize the stress of this situation, so as not to expose the child’s not fully developed personality to certain far-reaching consequences. Therefore the role of a psychologist in such activities, who, knowing the correctness of the functioning of the child’s behavioural processes and the specificity of different developmental periods, is able to establish good contact with the child and provide him with a sense of security, is supportive and invaluable. This article focuses on the characteristics of the psychologist’s role in the examination of a witness and the injured party with particular emphasis on examination in the procedure of Articles 185a–185c of the Criminal Procedures Code, taking into account both legal and psychological and aspects.
Keywords: criminal trial, psychological examination, expert, opinion, witness, injured party, minor
Bibliografia:
Bartelak M., Specyfika funkcjonowania pamięci osób starszych w kontekście przesłuchania [w:] Psychologia sądowa. Wybrane zagadnienia, red. Kraków 2014.
Boratyńska K., Chojniak Ł., Jasiński W., Postępowanie karne, Warszawa 2015.
Brzezińska M., Małoletni jako osobowe źródło dowodowe [w:] Postępowanie dowodowe w świetle nowelizacji kodeksu postępowania karnego, red. Toruń 2014.
Ciosek M., Psychologia sądowa i penitencjarna, Warszawa 2001.
Dudka K., Paluszkiewicz H., Postępowanie karne, Warszawa 2015.
Dudka K., Paluszkiewicz H., Szumiło-Kulczycka D., Kodeks postępowania karnego. Wybór orzecznictwa z komentarzem, Warszawa 2015
Eichstaedt K., P. Gałecki, A. Depko, Metodcyka pracy biegłego psychiatry, psychologa oraz seksuologa w sprawach karnych, Warszawa 2014.
Gabriel-Węglowski M., Kodeks postępowania karnego. Zestawienie nowelizacji, Warszawa 2015.
Gadomska-Radel A., Przesłuchanie dziecka jako ofiary i świadka przestępstwa w procesie karnym, Warszawa 2015.
Gierowski J.K., Jaśkiewicz-Obydzińska T., Najda M., Psychologia w postępowaniu karnym, Warszawa 2010.
Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego, t. 1, Artykuły 1–467, Warszawa 2014.
Grzegorczyk T., J. Tylman, Polskie postępowania karne, Warszawa 2014.
Gruza E., Psychologia sądowa dla prawników, Warszawa 2009.
Hanausek T., Kryminalistyka: zarys wykładu, Kraków 2005.
Hofmański P., Sadzik E., Zgryzek K., Kodeks postępowania karnego. Komentarz do artykułów 1–296, Warszawa 2011.
Jaśkiewicz-Obydzińska T., Wach W., Szczególne kategorie świadków– problemy psychologiczne [w:] Psychologia i prawo. Między teorią a praktyką, red. Sopot 2014.
Karczmarska D., Przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego w świetle nowelizacji kodeksu postępowania karnego, „Prokuratura i Prawo” 2014/1.
Koper R., Badanie świadka w aspekcie jego ochrony w procesie karnym, Warszawa 2015.
Kornak M., Małoletni jako świadek w procesie karnym, Warszawa 2009.
Kosonoga J., Przesłuchanie pokrzywdzonego w trybie art. 185a k.p.k., „Prokuratura i Prawo” 2004/1.
Krawiec A.Z., Małoletni jako pokrzywdzony w polskim procesie karnym, Toruń 2012.
Kruszyński P. (red.), Dowody i postępowanie dowodowe w procesie karnym. Komentarz praktyczny z orzecznictwem. Wzory pism procesowych, Warszawa 2015.
Kwiatkowska-Darul V., Przesłuchanie małoletniego świadka w polskim procesie karnym, Toruń 2007.
Marten Z., Zarys historii psychologii zeznań świadków [w:] Psychologia sądowa. Wybrane zagadnienia, red. Kraków 2014.
Paprzycki L.K. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarzt. 1, Warszawa 2013.
Sakowicz A. (red.), Kodeks postępowania karnego,Warszawa 2018.
Skorupka J. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2015.
Skowroński D., Treściowe kryteria zeznania dziecka jako świadka [w:] Psychologiczne i psychiatryczne opiniodawstwo sądowe w ramach nowych uregulowań prawnych, red. J.M. Stanik, Z. Majchrzyk, Katowice 2001.
Świecki D. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 1, Warszawa 2015.
Wojciechowski B.W., Ocena wiarygodności zeznań świadków dorosłych przy zastosowaniu psychologicznych i prawniczych kryteriów treściowych, praca doktorska niepublikowana, Katowice 2012.
dr hab. Radosław Koper
Uniwersytet Śląski, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Karnego Procesowego
Przesłuchanie pokrzywdzonego w trybie art. 185c k.p.k.
Artykuł jest poświęcony przesłuchaniu pokrzywdzonego przestępstwem seksualnym w procesie karnym. Chodzi o przestępstwa ujęte w art. 197–199 Kodeksu karnego, co do których przesłuchanie odbywa się w ramach specjalnego trybu wprowadzonego nowelą do Kodeksu postępowania karnego z 13.06.2013 r. Z jednej strony jest to wyraz wzmocnienia ochrony interesów pokrzywdzonego, ale z drugiej strony ta zmiana była niezbędna w celu dostosowania polskiego prawa do wymogów prawa Unii Europejskiej. Ta nowa regulacja prawna jest jedynym przypadkiem, w którym unormowano tryb przesłuchania pokrzywdzonego pełnoletniego. W artykule podjęto próbę analizy tej regulacji oraz wskazano na jej zalety i wady. Istotną zaletą jest to, że przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu, tylko w obecności oskarżyciela publicznego, obrońcy i pełnomocnika pokrzywdzonego, a na rozprawie głównej odczytuje się protokół przesłuchania oraz odtwarza się zapis obrazu i dźwięku przesłuchania.
Słowa kluczowe: przesłuchanie, pokrzywdzony, przestępstwo seksualne, ochrona, postępowanie karne
dr. hab. Radosław Koper
University of Silesia, Faculty of Law and Administration, Chair of Criminal Procedural Law
Questioning of a victim in the procedure of Article 185c CPC
The article is devoted to the procedure of questioning a sex offence victim in criminal proceedings. This applies to the offences referred to in Articles 197–199 of the Penal Code when the questioning takes place in a special procedure introduced by the amendment to the Criminal Procedures Code of 13 June 2013. On the one hand, it is a form of reinforcement of the victim’s interests, whereas, on the other, the amendment was also necessary to adjust the provisions of Polish law to the requirements of EU law. This new regulation is a unique case which standardizes the procedure of questioning of an adult victim. An attempt has been made in the article to analyse this regulation and indicate its advantages and disadvantages. The important advantage is that the questioning is conducted by the court during a hearing, only in the presence of the public prosecutor, the defence counsel and the victim’s attorney, the transcript from the questioning is read and the image and the sound of the hearing are played at the main hearing.
Keywords: questioning, victim, sexual offence, protection, criminal proceedings
Bibliografia:
Ambrosini G., Le nuove norme sulla violenza sessuale. Legge 15 febbraio 1996, n.66, Torino 1997.
Aprile E., La prova penale (att. 187–271 cod. proc. pen.), Milano 2002.
Baj A., Przesłuchanie pełnoletniego pokrzywdzonego w trybie art. 185c k.p.k., „Państwo i Prawo” 2016/1.
Bieńkowska E., Ofiary przestępstw w postępowaniu karnym – nowe standardy Unii Europejskiej, „Państwo i Prawo” 2014/4.
Bieńkowska E., Pokrzywdzony w kontradyktoryjnym procesie karnym, „Prokuratura i Prawo” 2016/3.
Bieńkowska E., Pokrzywdzony w świetle najnowszych nowelizacji przepisów prawa karnego, „Prokuratura i Prawo” 2014/3.
Bieńkowska E. [w:] System prawa karnego procesowego, t. 6, Strony i inni uczestnicy postępowania karnego, red. C. Kulesza, Warszawa 2016.
Boratyńska K.T. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. A. Sakowicz, Warszawa 2018.
Corso P., Commento al codice di procedura penale, Piacenza 2008.
Dudka K., W sprawie zasadności propozycji zmiany trybu ścigania przestępstwa zgwałcenia [w:] Reforma prawa karnego. Propozycje i komentarze. Księga pamiątkowa Profesor Barbary Kunickiej-Michalskiej, red. J. Jakubowska-Hara, C. Nowak, J. Skupiński, Warszawa 2008.
Falandysz L., Pokrzywdzony w prawie karnym i wiktymologii, Warszawa 1980.
Filar M., Przestępstwa seksualne w polskim prawie karnym, Toruń 1985.
Gardocki L., Prawo karne, Warszawa 2015.
Gronowska B., Ochrona uprawnień pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym (zagadnienia karnoprocesowe i wiktymologiczne), Toruń 1989.
Gruszecka D. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Warszawa 2018.
Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 1, Artykuły 1–467, Warszawa 2014.
Jurewicz J., Obligatoryjne ściganie sprawcy zgwałcenia – krytyka nowelizacji [w:] Polski proces karny i materialne prawo karne w świetle nowelizacji z 2013 roku. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Tylmanowi z okazji Jego 90. urodzin, red. T. Grzegorczyk, J. Izydorczyk, R. Olszewski, D. Świecki, M. Zbrojewska, Warszawa 2014.
Karczmarska D., Przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego w świetle nowelizacji kodeksu postępowania karnego, „Prokuratura i Prawo” 2014/1.
Kmiecik R., Ofiara przestępstwa jako źródło dowodu i strona w publicznoskargowym postępowaniu karnym (przyczynek do określenia przedmiotu badań tzw. wiktymologii karnoprocesowej), „Przegląd Policyjny” 1992/1.
Koper R., Badanie świadka w aspekcie jego ochrony w procesie karnym, Warszawa 2015.
Koper R., Jawność rozprawy głównej a ochrona prawa do prywatności w procesie karnym, Warszawa 2010.
Koper R., Obecność osoby wskazanej przez pokrzywdzonego podczas czynności procesu karnego z jego udziałem, „Monitor Prawniczy” 2016/22.
Kosonoga J., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2004 r., sygn. I KZP 25/04, „Prokuratura i Prawo” 2005/6.
Kosonoga J. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz do art. 1–166, t. 1, red. R.A. Stefański, S. Zabłocki, Warszawa 2017.
Kubiak R., Zmiana trybu ścigania przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności a obowiązek denuncjacyjny ciążący na osobach wykonujących zawód medyczny [w:] Polski proces karny i materialne prawo karne w świetle nowelizacji z 2013 roku. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Tylmanowi z okazji Jego 90. urodzin, red. T. Grzegorczyk, J. Izydorczyk, R. Olszewski, D. Świecki, M. Zbrojewska, Warszawa 2014.
Kulesza C., Legalizm i oportunizm ścigania a prawa pokrzywdzonego w świetle nowelizacji polskiego ustawodawstwa karnego z 2013 roku [w:] Polski proces karny i materialne prawo karne w świetle nowelizacji z 2013 roku. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Tylmanowi z okazji Jego 90. urodzin, red. T. Grzegorczyk, J. Izydorczyk, R. Olszewski, D. Świecki, M. Zbrojewska, Warszawa 2014.
Kurowski M. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 1, red. D. Świecki, Warszawa 2017.
Kużelewski D. [w:] System prawa karnego procesowego, t. 6, Strony i inni uczestnicy postępowania karnego, red. C. Kulesza, Warszawa 2016.
Mednis A., Prawo do prywatności a interes publiczny, Kraków 2006.
Sakowicz A., Prawnokarne gwarancje prywatności, Kraków 2006.
Wąsek A., Karnomaterialne aspekty instytucji przestępstwa ściganego na wniosek, „Studia Prawnicze” 1986/3–4.
Wąsek-Wiaderek M. [w:] System prawa karnego procesowego, t. 1, , cz. 2, red. P. Hofmański, Warszawa 2013.
Wójcicka B., Kilka uwag na temat zmian dotyczących sytuacji pokrzywdzonego w procesie karnym [w:] Polski proces karny i materialne prawo karne w świetle nowelizacji z 2013 roku. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Tylmanowi z okazji Jego 90. urodzin, red. T. Grzegorczyk, J. Izydorczyk, R. Olszewski, D. Świecki, M. Zbrojewska, Warszawa 2014.
Zielińska E., Wnioskowy tryb ścigania w przypadku przestępstwa zgwałcenia: ochrona ofiar czy przyzwolenie na bezkarność sprawców i bezczynność systemu wymiaru sprawiedliwości [w:] Nauki penalne wobec problemów współczesnej przestępczości. Księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Andrzeja Gaberle, red. K. Krajewski, Warszawa 2007.
dr Dariusz Drajewicz
sędzia, wiceprezes Sądu Okręgowego w Warszawie
Konfrontacja jako szczególna forma przesłuchania w postępowaniu karnym
Sądy i inne organy w postępowaniu karnym ustalają fakty istotne dla wydania orzeczenia na podstawie dowodów, w szczególności dowodów osobowych takich jak: wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka, czy opinie biegłego. Przeprowadzenie dowodów to proces poznawczy, który ma na celu rekonstrukcję zdarzenia stanowiącego przedmiot postępowania. Konfrontacja jest jedną z najrzadziej podejmowanych czynności w procesie karnym, jednakże może ona przyczynić się do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego. Zgodnie z art. 172 Kodeksu postępowania karnego osoby przesłuchiwane takie jak oskarżony, świadek czy biegły mogą być konfrontowane w celu wyjaśnienia sprzeczności. Autor analizuje obecny stan prawny, odnosząc się do koncepcji opracowanych w doktrynie. Rozważania autora są wsparte odwołaniem do orzeczeń Sądu Najwyższego oraz sądów apelacyjnych. Artykuł stanowi próbę usystematyzowania wiedzy w przedmiecie instytucji konfrontacji w postępowaniu karnym.
Słowa kluczowe: konfrontacja, postępowanie karne, dowód, wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka, opinia biegłego
dr. Dariusz Drajewicz
judge, Vice-President of the Regional Court in Warsaw
Confrontation as a special form of questioning in criminal proceedings
Courts and other authorities in criminal proceedings establish the facts of importance to the decision based on the evidence, especially personal evidence, such as the explanations of the accused, testimonies of a witness or expert opinions. Taking evidence is a cognitive process intended to reconstruct the event constituting the subject matter of the proceedings. Confrontation is one of the most rarely undertaken activities in the criminal process, although it can contribute to the correct establishment of the facts. In accordance with Article 172 of the Criminal Procedures Code, people who are questioned, such as the accused, a witness or an expert, may be confronted to clarify any conflicts. The author analyses the current legal situation referring to the concepts developed in the legal doctrine. The author’s considerations are supported by references to decisions of the Supreme Court. as well as the courts of appeal. This article is an attempt to systematize knowledge on the institution of confrontation in criminal proceedings.
Keywords: confrontation, criminal proceedings, evidence, the accused’s explanations, testimony of a witness, expert opinion
Bibliografia:
Bafia J. i in., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 1971.
Gaberle A., Dowody w sądowym postępowaniu karnym, Kraków 2007.
Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego, t. 1, Komentarz do art. 1–467, Warszawa 2014.
Gurgul J., Śledztwa w sprawach o zabójstwa, Warszawa 1977.
Hanausek T., Kryminalistyka. Zarys wykładu, Kraków 2005.
Hofmański P. (red.), Kodeks postępowania karnego, t. 1, Komentarz do art. 1–296, Warszawa 2011.
Kmiecik R., Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego – Izby Karnej w zakresie zagadnień kryminalistyczno-dowodowych w postępowaniu karnym (w latach 1997–2001), „Prokuratura i Prawo” 2002/7–8.
Kruszyński P. (red.), Dowody i postępowanie dowodowe w procesie karnym, Warszawa 2015.
Łobacz P., Liczba osób równocześnie konfrontowanych, „Prokuratura i Prawo” 2011/2.
Łobacz P., Niedopuszczalność faworyzowania jednej z osób konfrontowanych, „Prokuratura i Prawo” 2011/4.
Sakowicz A. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2016.
Skorupka J. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2016.
Stefański R.A., Zabłocki S. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red., t. 1, Warszawa 2003.
Świecki D. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 1, Warszawa 2013.
Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego, Warszawa 1995.
Tokarski J., Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1980.
Tomaszewski T., Dowód z opinii biegłego w procesie karnym, Kraków 2000.
Wojtasik J., Konfrontacja jako metoda przesłuchania, „Prokuratura i Prawo” 2003/3.
Żylińska J., Przesłanki konfrontacji, „Prokuratura i Prawo” 2013/2.
dr hab. Adrian Niewęgłowski
adiunkt w Katedrze Prawa Gospodarczego i Handlowego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Spór o własność tzw. „kancelarii hetmańskiej” Branickich. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 31.01.2018 r., I CSK 195/17
Wyrok Sądu Najwyższego analizowany przez autora odnosi się do jednego z najcenniejszych zbiorów archiwalnych znajdujących się w Polsce. Orzeczenie dotyczy kolekcji archiwalnej Anny Branickiej. W skład tej kolekcji wchodzą różne materiały archiwalne między innymi pochodzące z okresu, gdy Jan Klemens Branicki piastował w Polsce urząd hetmana wielkiego koronnego. Z roszczeniem o zwrot materiałów archiwalnych wystąpili spadkobiercy rodu Branickich. Komentowane przez autora orzeczenie dotyczy wielu ważnych zagadnień prawnych. Najważniejsze znaczenie ma jednak kwestia, czy spadkobiercy mają prawo do żądania zwrotu materiałów archiwalnych, które hetman Branicki stworzył, będąc urzędnikiem państwowym. Problem ten nie jest oczywisty i rzadko pojawiał się w polskim orzecznictwie. Powstaje pytanie, czy w ogóle materiał stworzony przez urzędnika państwowego może być przedmiotem prywatnej własności. Wyrok Sądu Najwyższego dotyczy zatem fundamentalnej dla polskiego prawa konstrukcji tzw. państwowego zasobu archiwalnego.
Słowa kluczowe: państwowy zasób archiwalny, publiczne i prywatne materiały archiwalne, nabycie własności materiałów archiwalnych, Skarb Państwa
dr. hab. Adrian Niewęgłowski
senior lecturer in the Chair of Business and Commercial Law, Faculty of Law and Administration, Maria Curie-Skłodowska University in Lublin
Dispute over the ownership of the so-called Branicki’s Hetman Chancellery. Commentary to the judgment of the Supreme Court of 31/01/2018, I CSK 195/17
The verdict of the Supreme Court analysed by the author applies to one of the most valuable archival collections in Poland. The judgment applies to Anna Branicka’s archival collection. The collection includes various archival materials, including those from the period when Jan Klemens Branicki held the office of the Great Crown Hetman in Poland. The heirs of the Branicki family filed a claim for the restitution of the archive materials. The judgment discussed by the author applies to a number of important legal issues. However, the most important question is whether the heirs have the right to demand the restitution of the archive materials that Hetman Branicki created as a state official. This problem is not obvious and has rarely arisen in Polish case law. The question is whether materials created by a state official can be private property at all. Therefore, the ruling of the Supreme Court applies to the structure of the so-called national archival repository, which is of fundamental significance for Polish law.
Keywords: national archival repository, public and private archive materials, acquisition of ownership of archive materials, state treasury
Bibliografia:
Drela, M. Własność zabytków, Warszawa 2006.
Insadowski, H. Res sacrae w prawie rzymskim, Lublin 1931.
Kowalski, W. Nabycie dzieła sztuki od nieuprawnionego, Kraków 2004.
Księżak, P. Rzeczy niczyje, „Rejent” 2005/4.
Sierpowska, I. Pojęcie własności publicznej w prawie administracyjnym, „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2006/1.
Syta, K. Archiwa hetmanów koronnych. Pojęcie, charakter i typologia dokumentacji, „Archiwa – Kancelarie – Zbiory” 2011/2.
Syta, K. Archiwa magnackie w XVIII wieku. Studium kultury kancelaryjno-archiwalnej, Toruń 2010.
Syta, K. Materiały do przewodnika po archiwaliach hetmanów koronnych w zasobach archiwaliach i zbiorach bibliotecznych, „Archiwa – Kancelarie – Zbiory” 2012.
Szpunar, A. Nabycie własności od nieuprawnionego, Kraków 1998.
dr Andrzej Jezusek
adwokat
Tożsamość osób dokonujących rozporządzenia mieniem podmiotu zbiorowego w kontekście znamion oszustwa. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 22.09.2016 r., IV KK 295/16
Autor kwestionuje pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w glosowanym orzeczeniu, że podmiot zbiorowy może być osobą wprowadzoną w błąd i zarazem dokonującą rozporządzenia mieniem. Błąd w rozumieniu art. 286 § 1 Kodeksu karnego polega na nieprawidłowym odzwierciedleniu rzeczywistości w świadomości podmiotu, dlatego pod wpływem błędu może działać wyłącznie podmiot obdarzony świadomością, a więc wyłącznie człowiek. Podmioty zbiorowe, mimo że mogą być osobami pokrzywdzonymi oszustwem, ze względu na swoją naturę nie mogą zostać wprowadzone w błąd. Wziąwszy pod uwagę wymóg tożsamości osoby wprowadzonej w błąd i rozporządzającej mieniem, nie mogą także dokonać rozporządzenia mieniem, które byłoby relewantne w kontekście znamion oszustwa.
Słowa kluczowe: oszustwo, pokrzywdzony, związek przyczynowy, dane personalne, podmiot zbiorowy
dr. Andrzej Jezusek
attorney-at-law
Identity of people managing property of a collective entity in the context of signs of fraud. Commentary on the judgment of Supreme Court of 22/09/2016, IV KK 295/16
The author challenges the view of the Supreme Court expressed in the judgment under review that a person who is misled and simultaneously manages property can be a collective entity. Misleading in the meaning of Article 286 § 1 of the Penal Code involves the incorrect reflection of reality in the consciousness of the entity and therefore only an entity which has consciousness and hence only a human can operate under the influence of being misled. Although collective entities can be persons injured by fraud, they cannot be misled because of their nature. Given the requirement of consciousness of the person who is misled and who manages property, they also cannot dispose of property that would be relevant in the context of manifestations of fraud.
Keywords: fraud, injured party, causal relationship, personal data, collective entity
Bibliografia:
Bednarzak J., Przestępstwo oszustwa w polskim prawie karnym, Warszawa 1971.
Grześkowiak A., Wiatr K. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2018.
Kardas P., Glosa do wyroku SN z dnia 13 kwietnia 2006 r., IV KK 40/06, „Przegląd Sądowy” 2007/6.
Królikowski M., Zawłocki R. (red.), Kodeks karny. Część szczególna, t. 2, Komentarz. Art. 222–316, Warszawa 2017.
Stefański R.A. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2017.
Wolter W., Funkcja błędu w prawie karnym, Warszawa 1965.
Zawłocki R., System prawa karnego, t. 9, Przestępstwa przeciwko mieniu i gospodarcze, Warszawa 2015.
prof. dr hab. Mirosław Nesterowicz
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Zadośćuczynienie pieniężne i odszkodowanie za śmierć lub uszkodzenie psa „rodzinnego” na skutek czynu niedozwolonego (w świetle orzecznictwa)
Autor analizuje wyroki sądów polskich i zagranicznych, w których powodowie (właściciele psów) dochodzili zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę im wyrządzoną na skutek pogryzienia lub zagryzienia ich psa „rodzinnego” przez innego psa. Odpowiedzialność osoby pozwanej, która psa chowa lub się nim posługuje, opiera się na zasadzie winy (art. 431 § 1 i art. 415 Kodeksu cywilnego). Sądy zasądzały zadośćuczynienie za rozstrój zdrowia, który na skutek tych zdarzeń ponieśli powodowie (art. 445 § 1 Kodeksu cywilnego) albo za naruszenie ich dobra osobistego, jakim jest więź emocjonalna z psem przez jego utratę (art. 23 w zw. z art. 448 k.c.). Drugim roszczeniem powodów jest żądanie naprawienia szkody majątkowej (zasądzenie wartości psa, przeważnie według ceny rynkowej – pretium commune z uwzględnieniem wartości szczególnej – pretium singulare; a także pokrycie innych szkód i wydatków, jak zwłaszcza kosztów leczenia i eutanazji.
Słowa kluczowe: pies „rodzinny”, więź emocjonalna (sentymentalna) jako dobro osobiste, odpowiedzialność osoby, która psa chowa lub się nim posługuje, zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, odszkodowanie za szkodę majątkową
prof. dr hab. Mirosław Nesterowicz
Nicolaus Copernicus University in Toruń
Redress for monetary damage and compensation for the death or injury of a ‘family’ dog as a result of a tortious act (in the light of the case law)
The author analyses the judgments of Polish and foreign courts, in which the plaintiffs (dog owners) claimed compensation for injury caused to them by as a result of their ‘family’ dog being bitten or killed by another dog. The liability of the defendant who keeps or uses a dog is based on the principle of fault (Article 431 § 1 and Article 415 of the Polish Civil Code). The courts awarded compensation for a health disorder, which the plaintiffs suffered as a result of these events (Article 445 § 1 of the Polish Civil Code) or for the breach of their personal interests, namely the emotional bond with the dog in the case of its loss (Article 23 in connection with Article 448 of the Polish Civil Code). The other claim of the plaintiffs is the demand to redress damage to property (the award of the value of the dog, usually according to the market price – pretium commune – taking into account the particular value – pretium singulare – as well as, covering other damage and expenses, in particular, the costs of treatment and euthanasia.
Keywords: ‘family’ dog, emotional (sentimental) bond as a personal interest; the liability of the person who keeps or uses a dog; compensation for injury suffered, redress for damage to property
Bibliografia:
Bagińska E., Tendencje rozwojowe odpowiedzialności deliktowej w Europie w końcu XX i początkach XXI wieku [w:] Czyny niedozwolone w prawie polskim i w prawie porównawczym, red. M. Nesterowicz, Warszawa 2012.
Bieniek G. [w:] Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 1, Warszawa 1996.
Delage P.-J., Animal, la chose juridique et la chose pure, „Recueil Dalloz” 2014/19.
Desmoulin-Canselier S., De la sensibilité à l’unicité : une nouvelle étape dans l’élaboration d’un statut sui generis pour l’animal ? (Note à propos de Civ.1, 9 décembre 2015), „Recueil Dalloz” 2016/6.
Gabartas H., Šaltinytė L. [w:] ETL 2010, red. H. Koziol, B.C Steininger., Berlin/Boston 2011.
Gizbert-Studnicki T., Wykładnia celowościowa, „Studia Prawnicze” 1985/3–4.
Goettel M., Sytuacja zwierzęcia w prawie cywilnym, Warszawa 2013.
Goettel M., Zasady odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez zwierzęta [w:] Czyny niedozwolone w prawie polskim i prawie porównawczym, red. M. Nesterowicz, Warszawa 2012.
Justyński T., Znak czasu. Porozwodowe „prawo do styczności” z domowymi czworonogami, „Rodzina i Prawo” 2010/14–15.
Katner W.J. [w:] Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, red. M. Pyziak-Szafnicka, Warszawa 2009.
Kidner R., Torts, Oksford, Nowy Jork 2004.
Księżak P. [w:] Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, red. M. Pyziak-Szafnicka, Warszawa 2009.
Labbée X., Le chien-prothèse (suite), „Recueil Dalloz” 2000/36.
Le Tourneau Ph., Droit de la responsabilité et des contrats. Régimes d´indemnisation, Paryż 2018.
Libchaber R., La souffrance et les droit. A propos d´un statut de l´animal, „Recueil Dalloz. Chroniques” 2014/6.
Loser P. [w:] ETL 2017, red. E. Karner, B.C Steininger., Berlin/Boston 2018.
Łętowska E., Dwa cywilnoprawne aspekty praw zwierząt: dereifikacja i personifikacja [w:] Studia z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Profesor Biruty Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, Łódź 1997.
Machnikowski P., Śmieja A. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2014.
Marchadier F. [w:] „Revue Semestrielle de Droit Animalier” 2017/1.
Margénaud J.P., La protection juridique du lien d´affection envers un animal, „Recueil Dalloz” 2004/42.
Nazar M., Normatywna dereifikacja zwierząt – aspekty cywilnoprawne [w:] Prawo ochrony zwierząt, red. M. Mozgawa, Lublin 2002.
Nerson R., La condition de l´animal à égard du droit, „Recueil Dalloz” 1963, Chronique 1.
Nesterowicz M., Odpowiedzialność za zwierzęta w common law [w:] Z zagadnień cywilnego prawa materialnego i procesowego. Księga poświęcona Profesorowi Jerzemu Ignatowiczowi, red. A. Sawczuk, Lublin 1998.
Nesterowicz M., Tendencje rozwojowe odpowiedzialności deliktowej w końcu XX i początkach XXI wieku a ochrona poszkodowanego w prawie polskim [w:] Czyny niedozwolone w prawie polskim i w prawie porównawczym, red. M. Nesterowicz, Warszawa 2012.
Nesterowicz M., Glosa do wyroku SA w Krakowie z 9.12.2015 r., I ACa 1318/15, „Prawo i Medycyna” 2017/4.
Pajor T. [w:] The Recovery of Non-Pecuniary Loss in European Contract Law, red. V.V. Palmer, Cambridge 2015.
Pereira A. [w:] The Recovery on Non-Pecuniary Loss in European Contract Law, red. V.V. Palmer, Cambridge 2015.
Prosser W.L., Wade J.W., Schwartz V.E., Torts. Cases and Materials, Mineola, Nowy Jork 1980.
Radecki W., Ustawa o ochronie zwierząt. Komentarz, Warszawa 2012.
Robaczyński W. (red.), Czynić postęp w prawie. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Birucie Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, Łódź 2017.
Selelionytè-Drukteinienè S., Šaltinytė L. [w:] ETL 2013, red. E. Karner, B.C. Steininger, Berlin/Boston 2014.
Steininger B.C., Pehm J. [w:] ETL 2015, red. E. Karner, B.C. Steininger, Berlin/Boston 2016.
Sut P., Problem twórczej wykładni przepisów o ochronie dóbr osobistych, „Państwo i Prawo” 1997/9.
Szpunar A., Glosa do wyroku SN z 6.06.1968 r., I CR 148/68, „Państwo i Prawo” 1970/3–4.
Szpunar A., Wina poszkodowanego w prawie cywilnym, Warszawa 1971.
Szpunar A., Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1979.
Szpunar A., Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy, Warszawa 1985.
Szpunar A., Odszkodowanie za szkodę majątkową. Szkoda na mieniu i osobie, Bydgoszcz 1998.
Szpunar A., Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, Bydgoszcz 1999.
Tokarczyk R. (red.), Tradycja i postęp w prawie, Lublin 1983.
Wagner von Papp F., Fedtke J. [w:] ETL 2008, red. H. Koziol, B.C. Steininger, Wiedeń/Nowy Jork 2009.
Więzowska B., Odpowiedzialność cywilna na zasadzie słuszności, Warszawa 2009.
Wróblewski J., Rozumienie prawa i jego wykładnia, Wrocław 1990.
