30 lat odrodzonego samorządu gminnego
Słowo wstępne
Dnia 8.03.1990 r. „kontraktowy Sejm”, któremu jako ostatniemu Sejmowi PRL i zarazem pierwszemu Sejmowi III Rzeczypospolitej przypadło dzieło stworzenia prawnych podstaw transformacji ustrojowej, uchwalił – z inicjatywy Senatu – trzy ustawy gruntownie zmieniające nie tylko samą organizację władz terenowych, ale i cały sposób myślenia o organizacji władzy publicznej.
Na mocy ustawy o zmianie Konstytucji (już) RP z tekstu ustawy zasadniczej wyeliminowano przepisy dotyczące rad narodowych, a wprowadzono przepisy o samorządzie terytorialnym, określonym jako „podstawowa forma organizacji życia publicznego w gminie”. Ustawą o samorządzie terytorialnym (która od 1999 r. mogła stać się ustawą o samorządzie gminnym, obok nowych ustaw o samorządzie powiatowym i samorządzie województwa) określono zadania, ustrój i sposób finansowania samorządu gminnego zarówno odpowiadające klasycznej konstrukcji samorządu zasadniczo odmiennej od systemu rad narodowych, jak i skorelowane z nowymi standardami europejskimi, wyrażonymi w Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego (którą RP ratyfikowała w 1993 r.). Ustawa – Ordynacja wyborcza do rad gmin unormowała zasady i tryb wyborów do organów stanowiących odrodzonego samorządu gminnego. Wskazano w niej jednocześnie, że kadencja rad narodowych wybranych w 1988 r. upływa 30.04.1990 r. Efektem było przeprowadzenie 27.05.1990 r. pierwszych po wojnie demokratycznych wyborów do rad gmin – i podjęcie działalności przez odrodzony samorząd, dysponujący dalszą infrastrukturą ustawową i wyposażany w niezbędne do działania, co nie zawsze znaczy wystarczające, zasoby i środki.
Reformę samorządową, której pierwszy etap został przeprowadzony w 1990 r., a drugi w 1998 r., ogólnie ocenia się jako jedno z najbardziej udanych dzieł procesu transformacji ustrojowej, o ile nie dzieło najbardziej udane. Nie oznacza to, że było ono i jest doskonałe (nieprzypadkowo od kilku co najmniej lat wysuwa się propozycje przejścia do trzeciego etapu reformy) ani że nie istniały i – zwłaszcza obecnie – nie występują zagrożenia dla funkcjonowania samorządu. Odpowiadając standardom konstytucyjnym i europejskim, samorząd terytorialny powinien móc odgrywać rolę przypisaną mu przez zasadę pomocniczości.
Trzydziestolecie samorządu zachęciło Redakcję miesięcznika „Samorząd Terytorialny” do zaproponowania autorom – od dawna dającym wyraz zainteresowaniu problematyką samorządową – przygotowania tekstów mających za przedmiot wybrane przez nich ogólniejsze aspekty tej problematyki. Niniejszym, w numerach 3/2020 i 4/2020 przedstawiamy Czytelnikom przekazane nam wypowiedzi: traktujące i o historii, i o obecnym stanie oraz perspektywach samorządu, a przede wszystkim o drodze, jaką przeszedł polski samorząd terytorialny od jego restytucji w 1990 r.
Hubert Izdebski, Justyna Przedańska, Igor Zachariasz
prof. dr hab. Elżbieta Kornberger-Sokołowska
jest profesorem na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.
O potrzebie instytucjonalnego wzmocnienia idei samorządności – aspekt finansowo-prawny
Samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego jest istotnym elementem podmiotowości tych jednostek. Prawo jednostek samorządu terytorialnego do posiadania wystarczających środków finansowych na realizację zadań wyraża zasada adekwatności. Przejawy i przyczyny naruszania tej zasady zostały dość dobrze zdiagnozowane na gruncie teoretycznym i praktycznym. Ustawodawca nie stworzył jednak wystarczających gwarancji realizacji tej zasady. Gwarancje takie powinny bardziej skutecznie zabezpieczać interesy samorządu w przypadkach naruszania zasady adekwatności.
Słowa kluczowe: samorząd terytorialny, samodzielność finansowa, zasada adekwatności. ochrona interesów jednostek samorządu terytorialnego
Prof. Dr. Hab. Elżbieta Kornberger-Sokołowska
is a professor of the Faculty of Law and Administration of the University of Warsaw.
The need for institutional reinforcement of the idea of self-governance – financial and legal aspect
The financial independence of territorial self-government units is an important element of the legal capacity of these units. The right of territorial self-government units to have sufficient financial resources to perform tasks is expressed in the principle of adequacy. The signs and causes of breaches of this principle have been fairly well diagnosed in theoretical and practical terms. However, the lawmakers have not created sufficient guarantees to implement this principle. Such guarantees should more effectively safeguard the interests of the self-government in cases of a breach of the principle of adequacy.
Keywords: territorial self-government, financial independence, principle of adequacy, protection of the interests of territorial self-government units
Bibliografia:
Budziarek M., Sądowa ochrona prawa jednostki samorządu terytorialnego do dotacji celowej na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej, „Finanse Komunalne” 2019/10
Glumińska-Pawlic J., Samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego w Polsce. Studium finansowoprawne, Katowice 2003
Izdebski H., Zasada proporcjonalności a władza dyskrecjonalna administracji publicznej w świetle polskiego orzecznictwa sądowego, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2010/1
Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2015
Konstytucja III RP w tezach orzeczniczych Trybunału Konstytucyjnego i wybranych sądów, red. Z. Zubik, Warszawa 2008
Kornberger-Sokołowska E., Granice samodzielności finansowej samorządu terytorialnego w państwie unitarnym [w:] Unitarny charakter państwa a samorząd terytorialny, red. M. Stec, K. Małysa-Sulińska, Warszawa 2019
Kotulski M., Samodzielność samorządu terytorialnego w aspekcie decentralizacji finansów publicznych, „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2004/1
Mianowic W., Europejska Karta Samorządu terytorialnego jako zespół gwarancji zabezpieczających samodzielność finansową gmin, „Samorząd Terytorialny” 1997/10
Polska samorządów. Silna demokracja, skuteczne państwo, red. D. Sześciło, Warszawa 2019, http://www.batory.org.pl/upload/fies/Programy%20operacyjne/Masz%20Glos/Polska%20samorzadow.pdf
Safjan M., Wyzwania dla państwa prawa, Warszawa 2007
Walaszek-Pyzioł A., Zasada proporcjonalności w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 1995/1
Zdyb M., Stelmasiak J., Szreniawski J., Zasada proporcjonalności w Konstytucji RP [w:] Podmioty administracji publicznej i prawne formy ich działania. Studia i materiały z konferencji naukowej poświęconej jubileuszowi 80-tych urodzin profesora Eugeniusza Ochendowskiego, Toruń 2005
prof. dr hab. Zygmunt Niewiadomski
jest dyrektorem Instytutu Prawa i Polityki Gospodarczej w Szkole Głównej Handlowej, sędzią Naczelnego Sądu Administracyjnego w stanie spoczynku.
Samorząd terytorialny RP w świetle 30 lat doświadczeń (spojrzenie z perspektywy regulacji prawnej)
Treścią artykułu jest prawna problematyka związana z przywracaniem samorządu terytorialnego u progu zmian ustrojowych RP z lat 1989–1990. Autor poddaje analizie ówczesne uwarunkowania reformy systemu zarządzania lokalnego, przedstawia przebieg dyskusji nad tworzonymi wówczas rozwiązaniami prawnymi oraz analizuje ich mocne i słabe strony. Na tej podstawie kreśli kierunki przekształceń polskiego samorządu terytorialnego. Proponuje zastąpienie trzech ustaw normujących sytuację prawną poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego (gminy, powiatu i województwa) jedną ustawą o samorządzie terytorialnym. Dokonuje wysoce pozytywnej oceny zarówno ówczesnej politycznej koncepcji reformy systemu zarządzania lokalnego, jak i pierwotnej wersji ustawy o samorządzie terytorialnym z 8.03.1990 r. Konkludując, dochodzi do przekonania, że przywrócony samorząd terytorialny jest wartością, bez której nie byłoby możliwe ani skuteczne przeprowadzenie polskiej transformacji ustrojowej, ani osiągnięcie późniejszych sukcesów społeczno-gospodarczych.
Słowa kluczowe: samorząd terytorialny, gmina, reforma samorządowa, przekształcenie instytucji prawnej samorządu terytorialnego, jurydyzacja samorządu terytorialnego
Prof. Dr. Hab. Zygmunt Niewiadomski
is the director of the Institute of Law and Economic Policy at the Warsaw School of Economics, a retired judge of the Supreme Administrative Court.
Territorial self-government of the Republic of Poland in the light of 30 years of experience (a view from the legal regulation perspective)
The article addresses the legal issues related to the restoration of territorial self-government at the point of the systemic changes in the Republic of Poland in 1989–1990. The author analyses the conditions of the local management system reform of the time, presents the course of discussions on the legal solutions being created at that time and analyses their strengths and weaknesses. He uses this as the basis for presenting the directions of the transformation of Polish territorial self-government. He proposes replacing three acts regulating the legal situation of individual territorial self-government units (municipalities, counties and voivodships) with one act on territorial self-government. He highly positively assesses both the political concept of the local management system reform of the time and the original version of the Act on Territorial Self-Government of 8 March 1990. Finally, he arrives at the conclusion that the restored territorial self-government is a value without which it would not be possible or effective to conduct the transformation of the Polish system, or to achieve later socio-economic successes. Hence the need to protect its legal existence, in particular through an extensive constitutional regulation and a specified degree of self-government jurisdiction through ordinary legislation.
Keywords: territorial self-government, municipality, self-government reform, transformation of the legal institution of territorial self-government, territorial self-government jurisdiction
Bibliografia:
Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Warszawa 2012
Izdebski H., Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalność, Warszawa 2014
Konstytucyjne umocowanie samorządu terytorialnego, red. M. Stec, K. Małysa-Sulińska, Warszawa 2018
Korczak J., Konstytucyjne podstawy struktury i funkcji samorządu terytorialnego [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 2, Konstytucyjne podstawy funkcjonowania administracji publicznej, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2012
Kulesza M., „Źródła prawa” i przepisy administracyjne w świetle nowej Konstytucji, „Państwo i Prawo” 1998/2
Kulesza M., O tym, ile jest decentralizacji w centralizacji, a także osobliwych nawykach uczonych administratywistów, „Samorząd Terytorialny” 2009/12
Kulesza M., Przepisy administracyjne w zamkniętym systemie źródeł prawa, „Samorząd Terytorialny” 2000/9
Lipowicz I., Samorząd terytorialny XXI wieku, Warszawa 2019
Moreau J., Administration Régionale, Locale et Municipale, Paris–Dalloz 1972
Niewiadomski Z., Samorząd terytorialny [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 6, Podmioty administrujące, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2011
Stahl M., Poszukiwania modelu władzy i administracji lokalnej, Łódź 1989
Stelmachowski A., Czy kryzys osoby prawnej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1968/4
Stępień J., Samorząd terytorialny w ustawie zasadniczej, cz. 1, „Samorząd Terytorialny” 1994/11
Stępień J., Samorząd terytorialny w ustawie zasadniczej, cz. 2, „Samorząd Terytorialny” 1995/4
Szewczyk E., Szewczyk M., Generalny akt administracyjny, Warszawa 2014
Zimmermann J., Prawo administracyjne, Warszawa 2018
dr hab. Małgorzata Ofiarska, prof. USz
jest profesorem w Instytucie Nauk Prawnych Uniwersytetu Szczecińskiego.
nr ORCID: 0000-0001-5311-0201
Ewolucja regulacji prawnych stanowiących podstawy współdziałania w samorządzie terytorialnym w okresie 30-lecia samorządu terytorialnego w Polsce
Przedmiotem artykułu jest identyfikacja i ocena głównych kierunków ewolucji prawnych podstaw współdziałania w samorządzie terytorialnym, począwszy od momentu jego restytucji w Polsce w 1990 r. Upływ 30 lat uzasadnia dokonanie określonych podsumowań w tym zakresie, ale nie oznacza, że obowiązujące regulacje prawne są doskonałe i nie wymagają już interwencji prawodawcy. Charakterystycznym zjawiskiem, zaobserwowanym na tle dokonań prawodawcy, jest stałe rozszerzanie – w aspektach ilościowych i jakościowych – różnych form współdziałania w samorządzie terytorialnym. Wynika to z różnych przyczyn: rozłożenia w czasie tworzenia wielostopniowej struktury samorządu terytorialnego, sukcesywnego zbierania doświadczeń, w tym również w toku programów eksperymentalnych i pilotażowych dotyczących sposobów realizacji zadań publicznych w samorządzie terytorialnym, jak również otwierania się granic państwa i związanej z tym intensywniejszej współpracy z udziałem społeczności lokalnych i regionalnych innych państw.
Słowa kluczowe: samorząd terytorialny, współdziałanie, współpraca, związek, porozumienie
Dr. Hab. Małgorzata Ofiarska, professor of the University of Szczecin
is a professor of the Institute of Legal Studies of the University of Szczecin.
Evolution of the legal regulations constituting the grounds for collaboration in territorial self-government in the 30 years of territorial self-government in Poland
The objective of the article is to identify and assess the main directions of the evolution of the legal grounds for collaboration in territorial self-government since its restitution in Poland in 1990. The passage of 30 years justifies drawing specific conclusions in this respect, but does not mean that the applicable legal regulations are perfect and no longer require the intervention of the lawmakers. A characteristic phenomenon observed in the light of the achievements of the lawmakers is the constant expansion – in quantitative and qualitative terms – of various forms of collaboration in territorial self-government. There are various reasons for this: the distribution over time of the establishment of a multi-level structure of territorial self-government, gradually gaining experience, including during experimental and pilot programmes on the methods of implementing public tasks in territorial self-government, as well as the opening of state borders and the related intensified cooperation with the involvement of local and regional communities of other countries.
Keywords: territorial self-government, collaboration, cooperation, association, agreement
Bibliografia:
Brzeski M., Glosa do uchwały NSA z dnia 11 kwietnia 2005 r., OPS 2/04, „Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa” 2006/4
Ciepaj M., Nowe instytucje reprezentacji terytorialnej: sejmik samorządowy i stowarzyszenie gmin, „Zeszyty Naukowe WSI w Opolu. Nauki Społeczne” 1993–1995/36
Czarnow S., Współpraca zagraniczna województw, „Państwo i Prawo” 2000/11
Dolnicki B., Założenia ustawy o powiecie metropolitalnym Górnego Śląska i Zagłębia [w:] Formy współdziałania jednostek samorządu terytorialnego, red. B. Dolnicki, Warszawa 2012
Iwanowski S., Sitniewski P., Rola porozumień administracyjnych w działalności samorządu terytorialnego [w:] Administracja i prawo administracyjne u progu trzeciego tysiąclecia. Materiały Konferencji Naukowej Katedr Prawa i Postępowania administracyjnego, Łódź 2000
Jagoda J., Miejska strefa usług publicznych a związek komunalny, „Samorząd Terytorialny” 1997/6
Jaworska-Dębska B., Model prawny współdziałania w systemie samorządu terytorialnego [w:] Administracja publiczna u progu XXI wieku. Prace dedykowane prof. Janowi Szreniawskiemu z okazji Jubileuszu 45-lecia pracy naukowej, red. Z. Niewiadomski, Przemyśl 2000
Jaworska-Dębska B., O istocie związków metropolitalnych [w:] O prawie administracyjnym i administracji. Refleksje. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Małgorzacie Stahl, red. B. Jaworska-Dębska, Łódź 2017
Jaworska-Dębska B., Podstawy prawne współdziałania samorządu terytorialnego [w:] Samorząd terytorialny III Rzeczypospolitej. Dziesięć lat doświadczeń, red. S. Michałowski, Lublin 2002
Kiełbus M., Kudra A., Propozycje zmian przepisów dotyczących funkcjonowania związków międzygminnych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2015/3
Korczak J., Kierunki zmian w regulacjach prawnych stanowiących podstawy funkcjonowania gminy – z perspektywy 25-lecia samorządu terytorialnego, „Samorząd Terytorialny” 2016/1
Kulesza M., Miejski program pilotażowy reformy administracji publicznej, „Samorząd Terytorialny” 1995/12
Leoński Z., Formy współdziałania w samorządzie terytorialnym, „Samorząd Terytorialny” 1995/4
Lisowski P., Status związku metropolitalnego [w:] Organizacja i funkcjonowanie aglomeracji miejskich, red. B. Dolnicki, Warszawa 2018
Łazutka P., 25 lat współdziałania jednostek samorządu terytorialnego w Polsce w formie związku celowego. Analiza obecnego stanu prawnego i postulaty de lege ferenda [w:] Prawne problemy samorządu terytorialnego z perspektywy 25-lecia jego funkcjonowania, red. B. Jaworska-Dębska, R. Budzisz, Warszawa 2016
Łazutka P., Współdziałanie jednostek samorządu terytorialnego w świetle zmian wprowadzonych ustawą z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw [w:] Struktury administracji publicznej: metody, ogniwa, więzi, red. A. Mezglewski, Rzeszów 2016
Małecka-Łyszczek M., Znaczenie form współdziałania jednostek samorządu terytorialnego dla realizacji zasady subsydiarności, „Zeszyty Naukowe” Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2011/868
Mażewski L., O organie wykonawczym gminy w perspektywie 30. rocznicy reaktywowania w Polsce samorządu gminnego, „Samorząd Terytorialny” 2019/12
Ofiarska M., Formy publicznoprawne współdziałania jednostek samorządu terytorialnego, Warszawa 2008
Ofiarska M., Kształtowanie się koncepcji związku metropolitalnego w Polsce po 1990 roku, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji” 2018/114
Ofiarska M., Ofiarski Z., Porozumienie komunalne w świetle przepisów ustawy o finansach publicznych i innych wybranych ustaw, „Finanse Komunalne” 2012/1–2
Ofiarska M., Ofiarski Z., Udzielanie pomocy finansowej jako szczególna forma współdziałania jednostek samorządu terytorialnego w realizacji zadań publicznych [w:] Instytucje prawnofinansowe w warunkach kryzysu gospodarczego, red. W. Miemiec, K. Sawicka, Warszawa 2014
Perkowski M., Międzynarodowa współpraca województw w prawie i praktyce, Białystok 2013
Piekara A., Decentralizacja i samorząd terytorialny w III RP [w:] Cele i skuteczność reformy administracji publicznej w RP w latach 1999–2001, red. A. Piekara, Warszawa 2003
Piekara A., Organizacja podziału terytorialnego kraju w aspekcie prawno-samorządowym [w:] Państwo – Demokracja – Samorząd. Księga jubileuszowa na sześćdziesięciopięciolecie Profesora Eugeniusza Zielińskiego, Warszawa 1999
Sikora K., Nowe formy współdziałania jednostek samorządu terytorialnego w świetle prezydenckiego projektu ustawy o współdziałaniu w samorządzie terytorialnym na rzecz rozwoju lokalnego i regionalnego oraz o zmianie niektórych ustaw, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014/21
Smoktunowicz E., Prawo zrzeszania się w Polsce, Warszawa 1992
Szewc A., Ewolucja polskiego prawa samorządu terytorialnego w latach 1990–2010, „Samorząd Terytorialny” 2010/5 \
Woźniak M., Współpraca międzynarodowa jednostek samorządu terytorialnego w świetle prawa polskiego i standardów międzynarodowych, „Samorząd Terytorialny” 2005/4
Zimmermann J., Prawo administracyjne, Kraków 2005
dr hab. Ewa Olejniczak-Szałowska, prof. UŁ
jest profesorem na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego.
nr ORCID: 0000-0002-6497-2517
Przedmiot referendum lokalnego z perspektywy 30 lat doświadczeń
Artykuł przedstawia dylematy kształtowania się koncepcji referendum lokalnego w ciągu 30 lat istnienia tej ważnej instytucji demokracji bezpośredniej. Z uwagi na brak jednoznacznych regulacji prawnych w orzecznictwie sądów administracyjnych oraz w doktrynie prawniczej pojawiają się liczne wątpliwości interpretacyjne i rozbieżne poglądy na temat rodzaju spraw, które mogą być poddane pod głosowanie referendalne. Rozbieżności te nie zostały usunięte mimo wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 26.02.2003 r. (K 30/02). Dodatkowo pojawił się problem rozróżnialności referendum stanowczego (rozstrzygającego) i referendum konsultacyjnego (opiniodawczego). Autorka podkreśla, że zakres przedmiotowy referendum lokalnego jest wyraźnie ograniczony ze względu na kryterium niesprzeczności rozstrzygnięcia referendalnego z prawem.
Słowa kluczowe: referendum lokalne, referendum konsultacyjne, wspólnota samorządowa, zakres przedmiotowy referendum lokalnego
Dr. Hab. Ewa Olejniczak-Szałowska, professor of the University of Łódź
is a professor of the Faculty of Law and Administration of the University of Łódź.
nr ORCID: 0000-0002-6497-2517
The local referendum from the perspective of 30 years of experience
The article presents the dilemmas of the formation of the concept of a local referendum over the 30 years of existence of this important institution of direct democracy. In view of the absence of unambiguous legal regulations in the case law of the administrative courts and the legal doctrine, numerous interpretational doubts and divergent views are appearing on the types of matters that may be subject to referendum voting. These differences were not eliminated despite the ruling issued by the Constitutional Tribunal of 26 February 2003 (K 30/02). In addition, a problem appeared of differentiating between a decisive (conclusive) referendum and a consultative (opinion-giving) referendum. The author emphasizes that the scope of the subject matter of a local referendum is clearly limited because of the criterion of consistency of the referendum decision with the law.
Keywords: local referendum, consultative referendum, self-government community, subject matter of the local referendum
Bibliografia:
Adamiak B., Glosa do postanowienia NSA oz. we Wrocławiu z 29.06.1993 r., sygn. akt SA/Wr 935/93, OSP 1995/10, poz. 217
Banaszak B., Rola referendum w społeczeństwie obywatelskim [w:] Prawna działalność instytucji społeczeństwa obywatelskiego, red. J. Blicharz, J. Boć, Wrocław 2009
Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Warszawa 2012
Grążawski M., Referendum lokalne jako forma realizacji prawa jednostki do udziału w sprawowaniu władzy publicznej [w:] Jednostka wobec działań administracji publicznej, red. E. Ura, Rzeszów 2001
Izdebski H., Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Warszawa 2001
Janku Z., Przedmiotowy zakres referendum gminnego [w:] Funkcjonowanie samorządu terytorialnego – diagnoza i perspektywy, red. S. Dolata, Opole 1997
Kasiński M., Monizm i pluralizm władzy lokalnej. Studium prawno-polityczne, Łódź 2009
Kidyba A., Wróbel A., Ustrój i zadania administracji publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1993
Kisiel W., Referendum a konsultacje – nie stosować zamiennie, „Wspólnota” 2002/9
Kisielewicz A., Definicja referendum [w:] K.W. Czaplicki, B. Dauter, A. Kisielewicz, F. Rymarz, Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz, Warszawa 2007
Kotulski M., Referendum lokalne, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2017/3
Kręcisz W., Taras W., Glosa do wyroku TK z 26.02.2003 r., K 30/02, „Przegląd Sejmowy” 2003/3
Modrzejewski A., Zakres przedmiotowy referendum lokalnego w świetle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 26 lutego 2003 r., „Samorząd Terytorialny" 2010/1–2
Olejniczak-Szałowska E., Prawo do udziału w referendum lokalnym. Rozważania na tle ustawodawstwa polskiego, Łódź 2002
Olejniczak-Szałowska E., Referendum lokalne w świetle ustawodawstwa polskiego, Warszawa 2002
Rytel-Warzocha A., Przedmiotowy zakres referendum lokalnego w Polsce, „Studia Wyborcze” 2011/XII
Stahl M., Glosa do postanowienia NSA oz. w Katowicach z 18.09.1998 r., sygn. akt II SA/Ka 1240/98, OSP 1999/10, poz. 190
Uziębło P., Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz, Warszawa 2008
Wierzbica A., Referendum i wybory oraz zarządzenia i uchwały jednostek samorządu terytorialnego, Warszawa 2014
Wilk J., Kilka uwag do rozszerzenia zakresu przedmiotowego referendum lokalnego, „Nowe Zeszyty Samorządowe” 2013/3
Zawadzka B., Glosa do wyroku NSA oz. we Wrocławiu z 28.06.1990 r., sygn. akt SA/Wr 78/90, OSP 1992/12
Zawadzka B., Glosa do wyroku NSA oz. we Wrocławiu z 6.02.1991 r., sygn. akt SA/Wr 1163/90, OSP 1991/11–12
Zieliński E., Referendum w państwie demokratycznym [w:] Referendum w Polsce współczesnej, red. M. T. Staszewski, D. Waniek, Warszawa 1996
prof. dr hab. Janusz Sługocki
jest profesorem w Instytucie Nauk Prawnych na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego.
nr ORCID: 0000–0002–4018–409X
Podstawy prawne kulturotwórczej roli samorządu terytorialnego. Perspektywa 30 lat doświadczeń
Terytorialny podział kraju należy do struktur długiego trwania i dopiero doświadczenia kilkudziesięciu lat funkcjonowania samorządu terytorialnego pozwalają dostrzec zjawiska i procesy towarzyszące kształtowaniu się tego podziału. Istotnym warunkiem wyodrębniania jednostek samorządu terytorialnego powinny być między innymi więzi społeczne i kulturowe, które kształtują się nie tylko w oparciu o tradycje historyczne, ale również w powiązaniu z rozwojem współczesnej kultury. Zadania w sferze kultury jako zadania własne przewidują wszystkie ustrojowe ustawy samorządowe. Do najistotniejszych zadań samorządu terytorialnego należy ochrona regionalnego i lokalnego dziedzictwa kulturowego. Doświadczenia 30 lat funkcjonowania samorządu terytorialnego w tym zakresie należy ocenić pozytywnie, dostrzegalna jest również wyraźna tendencja rozwoju kulturotwórczej roli samorządu terytorialnego i wzrostu jego wpływu na umacnianie terytorialnych więzi społeczno-kulturowych. Mecenat nad działalnością kulturalną powinny sprawować także organy jednostek samorządu terytorialnego wszystkich stopni. Samorząd terytorialny jest w szczególności organizatorem samorządowych instytucji kultury. Mecenat samorządowy może polegać również na wspieraniu i promocji twórczości, edukacji kulturalnej lub działań czy inicjatyw kulturalnych. Jego ogólna ocena powinna uwzględniać znaczne zróżnicowanie jego wykonania oraz ograniczone środki, jakimi dysponują poszczególne jednostki samorządu terytorialnego.
Słowa kluczowe: samorząd terytorialny, podział terytorialny państwa, dziedzictwo kulturowe, działalność kulturalna
Prof. Dr. Hab. Janusz Sługocki
is a professor of the Institute of Legal Studies at the Faculty of Law and Administration of the University of Szczecin.
Legal grounds of the culture-forming role of territorial self-government. Perspective of 30 years of experience
The territorial division of the country is a long-term structure and only the experience of several dozen years of functioning of the territorial self-government enable the phenomena and processes accompanying the formation of this division to become noticeable. An important condition of distinguishing territorial self-government units should be, among others, social and cultural ties, which are formed not only on the basis of historical traditions, but also in connection with the development of contemporary culture. All territorial self-government acts envisage tasks in the area of culture as being the self-government’s own tasks. The most important tasks of the territorial self-government include the protection of regional and local cultural heritage. The experience of 30 years of functioning of territorial self-government in this area should be assessed positively; there is also a clear tendency to develop the culture-forming role of the territorial self-government and increase its contribution to the strengthening of territorial socio-cultural bonds. The bodies of territorial self-government units of all levels should also assume patronage over cultural activities. In particular, territorial self-government organizes self-government cultural institutions. Self-government patronage can also involve supporting and promoting creativity, cultural education or cultural activities and initiatives. Its overall assessment should take into account the significant diversity of its implementation and the limited resources available to individual territorial self-government units.
Keywords: territorial self-government, territorial division of the state, cultural heritage, cultural activities
Bibliografia:Koziński I., Wysocka E., Regionalizacja Polski – przestrzenne aspekty strategii rozwoju, „Samorząd Terytorialny” 1993/6
Piskozub A., Dziedzictwo polskiej przestrzeni. Geograficzno-historyczne podstawy struktur przestrzennych ziem polskich, Warszawa 1987
Sługocki J., Opieka nad zabytkiem nieruchomym. Problemy administracyjnoprawne, Warszawa 2017
Sługocki J., Pozycja prawnoustrojowa regionu. Dylematy regionalizacji w Polsce, Olsztyn 1997
Sługocki J., Samorząd terytorialny a kultura. Zagadnienia administracyjnoprawne, Bydgoszcz 1998
Wysocka E., Zachowanie kultury jako wyzwanie cywilizacyjne, „Samorząd Terytorialny” 1994/7–8
prof. dr hab. Mirosław Stec
jest kierownikiem Katedry Prawa Samorządu Terytorialnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, Delegatem Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Samorządu Terytorialnego w województwie miejskim krakowskim 1990–1991.
Tworzenie samorządu gminnego w 1990 r. z perspektywy Delegata Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Samorządu Terytorialnego w województwie miejskim krakowskim
W artykule przedstawiono charakterystykę aktywności delegatów Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Samorządu Terytorialnego działających od 1.04.1990 r. do 31.12.1991 r. na przykładzie delegata powołanego w województwie miejskim krakowskim. Szczególna uwaga skoncentrowana została na analizie zarówno jego statusu prawnego, jak i faktycznej pozycji w strukturach administracji publicznej, zakresu obowiązków przed wyborami samorządowymi, które odbyły się 27.05.1990 r., a przede wszystkim prezentacji zadań po ich przeprowadzeniu, w tym przede wszystkim kwestii wyboru organów i organizacji gmin oraz ich urzędów, utworzenia kolegiów odwoławczych przy sejmikach wojewódzkich, komunalizacji mienia państwowego, przesądzenia zakresu zadań i kompetencji gmin w kontekście utworzenia urzędów rejonowych administracji rządowej i możliwości przekazywania gminom zadań z zakresu tej administracji w drodze porozumienia.
Słowa kluczowe: Pełnomocnik Rządu ds. Reformy Samorządu Terytorialnego, delegat Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Samorządu Terytorialnego, województwo miejskie krakowskie, wybory samorządowe 1990 r.
Prof. Dr. Hab. Mirosław Stec
is the head of the Chair of Territorial Self-Government Law at the Faculty of Law and Administration of the Jagiellonian University, Delegate of the Government Representative for the Reform of Territorial Self-Government in the Kraków Urban Voivodship 1990–1991.
The establishment of a municipal self-government in 1990 from the perspective of the Delegate of the Government Representative for the Reform of Territorial Self-Government in the Kraków Urban Voivodship
The article presents a description of the activity of the delegates of the Government Representative for the Reform of Territorial Self-Government operating from 1 April 1990 to 31 December 1991 using the example of a delegate appointed in the Kraków urban voivodship. Particular attention is devoted to the analysis of both his legal status and his actual position in the structures of the public administration, the scope of his duties before the local elections held on 27 May 1990 and primarily the presentation of tasks after they were conducted, including primarily the matter of the election of bodies and organizations of the municipalities and their offices, as well as the establishment of appeal bodies at voivodship assemblies, the communalization of state property, the determination of the range of tasks and powers of the municipalities in the context of establishing district offices of government administration and the ability to delegate tasks to municipalities regarding this administration by way of agreement.
Keywords: Government Representative for the Reform of Territorial Self-Government, delegate of the Government Representative for the Reform of Territorial Self-Government, Kraków urban voivodship, local elections 1990
Bibliografia:
Martysz C., Ustrojowa pozycja samorządowych kolegiów odwoławczych w zdecentralizowanym państwie unitarnym [w:] Unitarny charakter państwa a samorząd terytorialny, red. M. Stec, K. Małysa-Sulińska, Warszawa 2019
Reforma samorządowa. Materiały źródłowe 1980–1990, wstęp i wybór J. Regulski, Warszawa 2000
Regulski J., Samorząd III Rzeczypospolitej. Koncepcje i realizacja, Warszawa 2000
Stec M., Pozycja ustrojowa Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Samorządu Terytorialnego i jego delegatów (1989–1992), „Samorząd Terytorialny” 2015/3
Stec M., Specyfika ustrojowa organów nadzoru i kontroli instancyjnej nad samorządem terytorialnym (regionalne izby obrachunkowe i samorządowe kolegia odwoławcze) [w:] Państwo prawa i prawo karne. Księga Jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, t. 1, red. P. Kardas, T. Sroka, W. Wróbel, Warszawa 2012
dr hab. Krystian M. Ziemski, prof. UAM
jest profesorem w Katedrze Prawa Administracyjnego i Nauki o Administracji na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Adama Mickiewicza, założycielem i wspólnikiem Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu.
nr ORCID: 0000-0001-6944-2251
Maciej Kiełbus
jest wspólnikiem Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu.
Ewolucja publicznoprawnych form współpracy jednostek samorządu terytorialnego
Regulacje dotyczące reaktywowanego w 1990 r. samorządu terytorialnego w Polsce, początkowo tylko na poziomie gminy, a następnie także na poziomie powiatu i województwa, ewoluowały na przestrzeni 30 lat ich funkcjonowania także w zakresie dopuszczalnych form współpracy jednostek samorządu terytorialnego: związków międzygminnych, związków komunalnych, związków powiatów, związków powiatowo-gminnych, związków metropolitalnych oraz porozumień komunalnych. Autorzy zarówno zwracają uwagę na różnego rodzaju potknięcia legislacyjne w regulacjach dotyczących współdziałania jednostek samorządu terytorialnego, jak i odnotowują pozytywnie ocenianą przez jednostki samorządu terytorialnego tendencję do stopniowego poszerzania nie tylko dopuszczalnych form współdziałania, ale także możliwości odwoływania się do nich przez jednostki funkcjonujące na odmiennych poziomach samorządu terytorialnego, jak również możliwość ich współpracy z administracją rządową.
Słowa kluczowe: współpraca jednostek samorządu terytorialnego, związek komunalny, związek międzygminny, związek powiatów, związek powiatowo-gminny, związek metropolitalny, porozumienie komunalne
Dr. Hab. Krystian M. Ziemski, prof. of the Adam Mickiewicz University in Poznań
is a professor at the Chair of Administrative Law and Administration Studies at the Faculty of Law and Administration of the Adam Mickiewicz University, founder and partner of Kancelaria Prawna Dr Krystian Ziemski & Partners in Poznań.
Maciej Kiełbus
is a partner in Kancelaria Prawna Dr Krystian Ziemski & Partners in Poznań.
The evolution of public law forms of cooperation of territorial self-government units
The regulations on territorial self-government, which was reactivated in Poland in 1990, initially only at the level of the municipality and then also at the level of the county and the voivodship, have been evolving over the past 30 years of their operation, including in terms of the acceptable forms of cooperation between territorial self-government units: inter-municipal unions, municipal unions, unions of counties, unions of counties-municipalities, metropolitan unions and municipal agreements. The authors draw attention to various types of legislative stumbling blocks in the regulations regarding the collaboration of territorial self-government units, and note the trend that is positively assessed by territorial self-government units, to gradually increase not only the acceptable forms of cooperation, but also the ability of units operating at various levels of territorial self-government to refer to them, as well as their ability to cooperate with the government administration.
Keywords: cooperation of territorial self-government units, municipal union, inter-municipal union, union of counties, union of counties-municipalities, metropolitan union, municipal agreement
Bibliografia:
Agopszowicz A., Zarys prawa samorządu terytorialnego, Katowice 1991
Bandarzewski K., Związki i porozumienia międzygminne. Uwagi wstępne [w:] Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, red. P. Chmielnicki, Warszawa 2013
Dąbek D., Prawo miejscowe, Warszawa 2007
Dąbek D., Prawo miejscowe samorządu terytorialnego, Bydgoszcz–Kraków 2004
Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Kraków 2006
Dominowska J., Komentarz do art. 64 [w:] Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz z odniesieniami do ustaw o samorządzie powiatowym i samorządzie województwa, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, Warszawa 2011
Kisiel W., Podmioty stanowiące prawo miejscowe w samorządzie terytorialnym [w:] Prawo samorządu terytorialnego w Polsce, red. W. Kisiel, Warszawa 2006
Klonowski K., Komentarz do art. 268a [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. H. Knysiak-Sudyka, LEX 2019
Lisowski P., Akty prawa miejscowego stanowione przez organy powiatu [w:] Powiat, red. J. Boć, Wrocław 2001
Martysz C., Komentarz do art. 69 [w:] Ustawa o samorządzie powiatowym. Komentarz, red. B. Dolnicki, Warszawa 2007
Ofiarska M., Statuty związków międzygminnych – uwarunkowania prawne a praktyka [w:] Formy współdziałania jednostek samorządu terytorialnego, red. B. Dolnicki, Warszawa 2012
Skrzydło-Niżnik I., Model ustroju samorządu terytorialnego w Polsce na tle zagadnień ustrojowego prawa administracyjnego, Kraków 2007
Wyporska J., Związki, porozumienia i stowarzyszenia samorządu gminnego [w:] Samorząd terytorialny w Polsce, red. J.P. Tarno, Warszawa 2004
Ziemski K.M., Kiełbus M., Sprzeciw od uchwały zgromadzenia związku gmin albo związku powiatów, „Samorząd Terytorialny” 2014/9
Ziemski K.M., Kiełbus M., Wybrane zagadnienia stanowienia aktów prawa miejscowego przez organy publicznoprawnych związków jednostek samorządu terytorialnego [w:] Z problematyki prawnej samorządu terytorialnego. Księga dla uczczenia 70. Rocznicy urodzin oraz 45. Rocznicy pracy naukowej Profesora Zbigniewa Janku, red. M. Szewczyk, Poznań 2017
Ziemski K.M., Stanowienie aktów prawotwórczych przez organy JST realizujące zadania na podstawie porozumienia, którego przedmiotem jest realizacja zadań uregulowanych ustawą o publicznym transporcie zbiorowym [w:] Stanowienie aktów normatywnych związanych z organizacją publicznego transportu zbiorowego przez organy jednostek samorządu terytorialnego, red. K.M. Ziemski, w druku
Zimmermann J., Prawo administracyjne, Warszawa 2018
